Bộ Y tế cảnh báo bệnh do não mô cầu xâm lấn đang quay trở lại ở nhiều địa phương với nhiều ca tử vong.
Đặc biệt, diễn tiến tối cấp của bệnh, lại thêm bệnh dễ bị nhầm với cảm cúm, tỷ lệ tử vong cao và di chứng nặng, khiến các chuyên gia cảnh báo đây là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng cần được phòng ngừa chủ động và phát hiện sớm.
PGS.TS.BS Phạm Quang Thái, Phó trưởng khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương cho biết bệnh luôn nằm trong nhóm nguy cơ cao nhất vì khả năng gây tử vong nhanh. Nếu không điều trị kịp thời, tỷ lệ tử vong có thể lên tới 50% trong 24-48 giờ.
Ngay cả khi được điều trị tích cực, con số vẫn ở mức 08-15%. Khoảng 20% người sống sót chịu di chứng thần kinh hoặc thể chất suốt đời. Sau đại dịch COVID-19, nhiều quốc gia ghi nhận sự trở lại mạnh mẽ của não mô cầu xâm lấn do dịch tễ thay đổi và gián đoạn tiêm chủng. Việt Nam cũng nằm trong xu hướng này.
Các chuyên gia cảnh báo nhiều người chủ quan vì triệu chứng ban đầu rất kín đáo.
Một số ca tử vong do não mô cầu mới đây thêm một lần chứng minh sự nguy hiểm của căn bệnh truyền nhiễm này. Bệnh do vi khuẩn Neisseria meningitidis gây ra, có thể tấn công vào máu và màng não, khiến người bệnh diễn biến nặng chỉ trong vài giờ.
Bệnh thường gặp ở lứa tuổi trẻ và có khả năng gây thành dịch.
Diễn tiến cực nhanh, dễ nhầm với cúm
Trong thực hành lâm sàng, theo TS.BS Đỗ Thiện Hải, Phó Giám đốc Trung tâm Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Nhi Trung ương, ghi nhận phần lớn bệnh nhân nhập viện muộn vì dấu hiệu ban đầu chỉ là sốt, mệt, đau đầu.
Phụ huynh thường nghĩ trẻ cảm cúm thông thường nên không đưa đi khám. Tuy nhiên, chỉ vài giờ sau, vi khuẩn có thể gây nhiễm khuẩn huyết, rối loạn tri giác, co giật và suy đa cơ quan.
Thời gian ủ bệnh từ 2 đến 10 ngày, nhưng khi khởi phát, bệnh tiến triển theo từng giờ. Một số dấu hiệu đặc trưng như ban xuất huyết hoại tử, cứng gáy, đau cổ hay lú lẫn thường xuất hiện khi bệnh đã nặng. Đây là lý do chẩn đoán sớm vô cùng khó khăn, nhất là ở tuyến cơ sở, nơi hạn chế xét nghiệm chuyên sâu.
TS.BS Nguyễn An Nghĩa, Phó Trưởng khoa Nhiễm, Thần kinh, Bệnh viện Nhi đồng 1 (TP. HCM), cho biết nhiều bệnh nhân khi vào viện đã trong tình trạng sốc nhiễm khuẩn rất nặng: “Ngay cả khi điều trị đúng và kịp thời, tỷ lệ tử vong vẫn ở mức 10-15%. Với thể nhiễm trùng huyết, tỷ lệ này có thể lên tới 40%” ông nói. Đây là căn bệnh “diễn tiến theo giờ”, vì vậy mọi chậm trễ đều để lại hậu quả rất nghiêm trọng.
Số ca tăng tại nhiều địa phương, nguy cơ thực tế cao hơn báo cáo
Theo hệ thống giám sát, từ đầu năm đến nay cả nước ghi nhận 95 ca bệnh, tăng gấp nhiều lần so với cùng kỳ 2024. Một số ca tử vong đã được xác nhận tại Bắc Ninh, Thanh Hoá, Thái Nguyên và TP.HCM... Riêng phía Nam ghi nhận 27 ca mắc, trong đó có những bệnh nhi rơi vào sốc nhiễm khuẩn ngay khi nhập viện. Tại Thái Bình, một ổ dịch khiến 74 người phải giám sát y tế sau khi có ca bệnh nặng.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng số liệu chính thức chưa phản ánh đúng thực tế. Triệu chứng mơ hồ giai đoạn đầu khiến nhiều trường hợp không được xét nghiệm xác định tác nhân. Bên cạnh đó, biến động huyết thanh theo thời gian và khu vực làm cho việc phát hiện và dự báo xu hướng dịch rất khó khăn.
Đáng lo ngại hơn, các nhóm huyết thanh W và C đang chiếm tỷ lệ tử vong cao nhất. Một số chủng có độc lực mạnh và tốc độ xâm lấn nhanh, khiến bệnh cảnh trở nên nặng nề hơn.
Phòng bệnh bằng vắc xin là giải pháp hiệu quả nhất
Do đặc tính biến đổi khó lường của vi khuẩn, vắc xin được xem là biện pháp bảo vệ lâu dài, hiệu quả và an toàn nhất. TS.BS Nguyễn An Nghĩa nhấn mạnh cần sử dụng các loại vắc xin bao phủ đủ nhóm huyết thanh A, B, C, W và Y để bảo vệ rộng trước nguy cơ dịch. Nhóm trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt dưới 2 tuổi, và thanh thiếu niên 11-18 tuổi là đối tượng nên tiêm phòng sớm vì tần suất mắc cao.
Hiện nay ở Việt Nam đã có các loại vắc xin phòng được các nhóm huyết thanh gây bệnh phổ biến kể trên, trong đó có những loại giúp bảo vệ rộng được 4 nhóm A, C, Y, W trong cùng 1 mũi tiêm.
Ngoài tiêm vắc xin, các biện pháp phòng ngừa cơ bản như che miệng khi ho, giữ vệ sinh tay, hạn chế tiếp xúc gần khi có triệu chứng hô hấp và đưa trẻ đi khám sớm khi có dấu hiệu bất thường đều có vai trò quan trọng.
Trong bối cảnh số ca tăng nhanh, diễn tiến khó lường và tỷ lệ tử vong cao, thông điệp các chuyên gia nhấn mạnh là nhận biết sớm, không chủ quan và tiêm phòng đầy đủ để giảm tối đa nguy cơ tử vong và di chứng.
