Bức tranh tài chính của Vinaincon và "cục nợ" Nhà máy xi măng Quang Sơn

Thanh tra Chính phủ vừa ban hành thông báo kết luận thanh tra tại dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn (ở huyện Đồng Hỷ cũ, tỉnh Thái Nguyên) do Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam (Vinaincon) làm chủ đầu tư, tổng mức đầu tư 2.775 tỷ đồng.

Xác định khi triển khai dự án, Vinaincon có nhiều vi phạm, cơ quan thanh tra đã chuyển hồ sơ sang Bộ Công an để xác minh các vụ việc có dấu hiệu sai phạm, nguy cơ thiệt hại 1.063 tỷ đồng.

Nhà thầu "quen mặt" tại nhiều dự án trọng điểm

Tổng công ty cổ phần Xây dựng công nghiệp Việt Nam được thành lập năm 1998, vốn điều lệ 550 tỷ đồng, trong đó vốn nhà nước do Bộ Công Thương đại diện nắm giữ 82,75%. Công ty chuyên thi công xây lắp các công trình dân dụng, công nghiệp. Tháng 10/2017, Vinaincon được giao dịch trên UPCoM với mã chứng khoán VVN.

Theo giới thiệu trên website, Vinaincon từng tham gia thi công nhiều công trình lớn, là nhà thầu thực hiện nhiều công trình công nghiệp có quy mô vừa và lớn, công trình trọng điểm quốc gia của ngành Công Thương.

Một số dự án trọng điểm quốc gia như: Công trình nhà máy Gang thép Thái Nguyên; Mỏ thiếc Cao Bằng; Nhà máy Suppe phốt phát và Hoá chất Lâm Thao; Nhà máy Apatít Lào Cai; Nhà máy Phân đạm và Hoá chất Hà Bắc; Nhà máy Hoá chất Việt Trì; Nhà máy dệt Nam Định, Dệt Việt Trì; Nhà máy giấy Bãi Bằng, Giấy Hoàng Văn Thụ; Tổ hợp Cao su - Xà phòng - Thuốc lá Hà Nội; Nhà máy Cơ khí Trần Hưng Đạo, Nhà máy Cơ khí Hà Nội, Nhà máy Trung đại tu ôtô – máy kéo Cẩm Phả…

Đặc biệt, Vinaincon là nhà thầu triển khai, lắp đặt hàng nghìn km đường dây và trạm điện từ 110kV đến 500kV trải dài trên khắp chiều dài đất nước, trong đó có hệ thống đường dây siêu cao áp 500kV Bắc – Nam.

Chưa một lần có lãi kể từ khi lên UPCoM

Sau khi giao dịch trên sàn UPCoM vào năm 2017, Vinaincon đều đặn ghi nhận doanh thu khoảng 4.000 tỷ đồng mỗi năm nhờ thực hiện các gói thầu, dự án trọng điểm (ngoại trừ 2022 và 2023 thấp hơn do ảnh hưởng sau đại dịch COVID-19).

Tuy nhiên điều đáng nói là, trong suốt gần 8 năm qua, công ty không năm nào có lợi nhuận. Mức lỗ mỗi năm từ hàng chục đến hàng trăm tỷ đồng, đỉnh điểm 2024 ghi nhận khoản lỗ lên tới 485 tỷ đồng - tỷ suất lợi nhuận/doanh thu âm tới 11%.

Trong 9 tháng đầu năm nay, công ty tiếp tục thua lỗ 265 tỷ đồng, nâng tổng lỗ lũy kế lên tới hơn 3.200 tỷ đồng. Nên nhớ vốn góp chủ sở hữu của công ty chỉ 550 tỷ đồng (với phần lớn từ Bộ Công Thương). Trong khi vốn chủ của Vinaincon đã âm lên tới 2.386 tỷ tại cuối tháng 9/2025.

Không những kết quả kinh doanh bết bát, Vinaincon còn đối diện với dòng tiền từ hoạt động kinh doanh thường xuyên thâm hụt hàng trăm tỷ đồng.

Phân tích báo cáo tài chính những năm qua cho thấy nguyên nhân khiến cho Vinaincon “thảm hại” đến như vậy là do chi phí lãi vay và chi phí quản lý doanh nghiệp cao.

Xét trong báo cáo mới nhất, sau khi trừ giá vốn hàng bán, công ty còn lãi gộp 9 tháng đầu năm gần 54 tỷ đồng. Tuy nhiên, chi phí lãi vay lên tới 154 tỷ đồng, bên cạnh đó còn tốn chi phí quản lý doanh nghiệp tới gần 149 tỷ khiến cho công ty tổng thầu này lỗ sau thuế tới 265 tỷ sau 9 tháng.

Báo cáo lưu chuyển tiền tệ cho thấy trong 3 quý đầu năm, doanh nghiệp đi vay gần 1.380 tỷ đồng, đồng thời nỗ lực trả nợ gốc 1.378 tỷ. Tuy nhiên, tổng dư nợ tài chính tại cuối tháng 9/2025 vẫn lên tới 4.481 tỷ. Con số này tương đương với mức doanh thu kỷ lục mà công ty tạo ra năm 2020 và gấp hơn 8 lần vốn góp chủ sở hữu. Như vậy có thể thấy, Vinaincon “sống nhờ” vào đi vay nợ.

Khó khăn bủa vây

Kinh doanh khó khăn dưới áp lực của chi phí lãi vay, Vinaincon còn đang bị “chôn vốn” tại danh sách các khách hàng dưới danh nghĩa “phải thu ngắn hạn” với giá trị gần 1.100 tỷ đồng. Bên cạnh đó công ty còn phải trích lập 225 tỷ dự phòng phải thu khó đòi và dự kiến chỉ có thể thu về chưa tới 20 tỷ.

Không những thế, tại cuối tháng 9/2025, Vinaincon còn nợ hơn 1.166 tỷ đồng phải trả người bán, trong đó số tiền lớn nhất không được thuyết minh cụ thể.

Một khía cạnh khác khiến cho bức tranh cân đối kế toán đáng chú ý hơn của Vinaincon, đó là vốn lưu động âm tới 450 tỷ. Tại cuối tháng 9/2025, nợ ngắn hạn của công ty ở mức 3.173 tỷ đồng, lớn hơn so với tài sản ngắn hạn 2.723 tỷ.

Thua lỗ kéo dài, vốn lưu động âm, lỗ lũy kế hàng nghìn tỷ đồng khiến vốn chủ sở hữu âm, nhưng Công ty Kiểm toán CPA Vietnam nhiều năm qua chưa bao giờ nêu lên ý kiến nghi ngờ về khả năng hoạt động liên tục của Vinaincon mà chỉ nêu một loạt các ý kiến ngoại trừ và các thông tin “không thể đánh giá được ảnh hưởng của vấn đề…”.

"Cục nợ" Nhà máy xi măng Quang Sơn

Những khoản vay nợ hàng nghìn tỷ đồng chưa có dấu hiệu giảm khiến Vinaincon không thể "ngóc đầu" lên được. Theo thuyết minh, vay nợ tài chính của Vinaincon hầu như là vay dài hạn, chủ yếu tài trợ cho tổng công ty đầu tư xây dựng dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn (dự án mới được Thanh tra Chính phủ nêu tên).

Trong đó, chủ nợ lớn nhất của Vinaincon là Bộ Tài chính với giá trị tại ngày 30/9 là hơn 2.300 tỷ đồng.

Theo thuyết minh, đây là khoản vay Quỹ tích lũy trả nợ nước ngoài được Bộ Tài chính bảo lãnh theo các hợp đồng vay để thanh toán tiền mua máy móc thiết bị liên quan tới Hợp đồng cung cấp thiết bị của Dự án xi măng Thái Nguyên do Vinaincon thực hiện và hợp đồng ứng vốn trả nợ nước ngoài từ quỹ tích lũy trả nợ nước ngoài.

Theo Văn bản số 533 ngày 13/01/2017 của Bộ Tài chính về việc tái cấu trúc khoản nợ vay của Công ty TNHH MTV Xi măng Quang Sơn - đơn vị thành viên của Vinaincon - lãi suất (gốc) cho vay ưu đãi là 5%/năm và 4,18%/năm. Lãi chậm trả áp dụng cho cả gốc và lãi là 7,5%/năm và 6,27%/năm. Thời gian đáo hạn năm 2027.

Theo kết luận Thanh tra Chính phủ, tính đến hết năm 2021, hoạt động kinh doanh của dự án xi măng Quang Sơn đã thua lỗ 1.943 tỷ đồng. Nguyên nhân do chi phí vay vốn đầu tư lớn (chiếm 95%), phương án tài chính không khả thi nên phải thay đổi nguồn vốn vay trong nước sang vay nước ngoài bằng ngoại tệ, làm tăng chi phí vốn, chi phí tỷ giá trên 316 tỷ đồng, phí bảo lãnh, quản lý, bảo hiểm…

Dự án chậm tiến độ hơn 5 năm nên khi đến hạn trả nợ chưa có nguồn thu, dẫn đến nợ quá hạn (130%). Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến thua lỗ từ khi dự án chưa hoạt động.

Tổng Thanh tra Chính phủ đã đề nghị Bộ Công Thương chỉ đạo xử lý về kinh tế và các nội dung liên quan đến kinh tế gần 442,8 tỷ đồng. Thanh tra Chính phủ cũng chuyển hồ sơ các vụ việc có dấu hiệu tội phạm sang Bộ Công an để điều tra xác minh.