Chuyện một Ủy viên Trung ương Đảng Cộng sản Maroc làm chỉ huy Cục Địch vận Quân đội nhân dân Việt Nam

Nhân vật đặc biệt, sứ mệnh đặc biệt…

Năm 2000, khi chuẩn bị đón nhận danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân do Nhà nước phong tặng Cục Địch vận, Tổng cục Chính trị, Quân đội nhân dân Việt Nam, chúng tôi tới nhà riêng ông Lưu Văn Lợi, thủ trưởng đầu tiên của Cục. Tại đây, lần đầu tiên chúng tôi được nghe nói về ông Nguyễn Chiến Mã, một vị chỉ huy đặc biệt của Cục Địch vận – là người nước ngoài, lại còn là Ủy viên Trung ương Đảng Cộng sản Maroc.

Trong ký ức của các cán bộ lão thành, cái tên “Anh Mã – Thủ trưởng Cục” luôn gắn liền với sự kính trọng và trìu mến. Có cụ khẳng định “Anh Mã” từng là đồng Cục trưởng, được Bác Hồ phong quân hàm Đại tá.

Sau này, khi đọc cuốn “Lịch sử Cục Dân vận và Tuyên truyền đặc biệt (1947–2007)” do NXB Quân đội nhân dân ấn hành năm 2008, chúng tôi đã tìm thấy những đoạn ghi chép rõ ràng về sự hiện diện của cán bộ chỉ huy người nước ngoài mang cái tên Việt Nam “Nguyễn Chiến Mã” trong lịch sử Cục.

Dấu ấn trong lịch sử Cục Địch vận

Tư liệu trong sách cho thấy, Nguyễn Chiến Mã từng tham gia Hội đồng Địch vận Trung ương với vai trò ủy viên. Ông là một trong các Cục phó, có thời gian giữ chức Quyền Cục trưởng (từ 5 đến 11/1955) khi đồng chí Vũ Oanh được điều sang Ban Tổ chức Trung ương Đảng.

Ông phụ trách công tác trại tù binh và hàng binh, góp phần hình thành các đơn vị chiến đấu đặc biệt như Đội Bắc Phi độc lập (DINA) và Commando William.

Như vậy, đã rõ: ông Nguyễn Chiến Mã không chỉ là Cục phó, mà còn có giai đoạn là Quyền Cục trưởng – một vị trí chỉ huy cao nhất tại Cục Địch vận.

Hành trình đến với cách mạng Việt Nam

Ông Nguyễn Chiến Mã (tên thật Mohammed Ben Aomar Lahrach, biệt danh Maarouf) sinh năm 1922 tại Khouribga (Maroc). Khi mới 28 tuổi, ông đã là Ủy viên Trung ương Đảng Cộng sản Maroc, từng giữ chức Bí thư Thành ủy Casablanca.

Năm 1950, theo thỏa thuận giữa Chủ tịch Hồ Chí Minh và Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Maroc Ali Yata, cùng sự hỗ trợ của Đảng Cộng sản Pháp, ông được cử sang Việt Nam thực hiện công tác địch vận đối với lính Bắc Phi trong quân đội Pháp.

Ngay khi tới Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt cho ông cái tên Việt Nam: Nguyễn Chiến Mã, thường gọi “Anh Mã”, với hàm ý “bậc trượng phu mã thượng” và cũng gợi nhớ đến quê hương Maroc.

“Tướng Anh Ma” – biểu tượng giữa binh lính Bắc Phi

Trong thời gian công tác tại Việt Nam (1950–1961), “Anh Mã” đã trực tiếp vận động hàng trăm lính Lê dương người Bắc Phi và châu Âu bỏ hàng ngũ Pháp, gia nhập Việt Minh.

Với uy tín và khả năng, ông trở thành một biểu tượng trong mắt binh lính Bắc Phi. Thực dân Pháp thậm chí gọi ông bằng biệt danh “Tướng Anh Ma” – vừa kính nể, vừa lo sợ.

Đặc biệt, ông có mặt tại Chiến dịch Điện Biên Phủ 1954, từ những ngày đầu cho đến lúc kết thúc. Nhiều nhân chứng kể lại rằng ông có thể đã tham gia đơn vị trực tiếp bắt sống tướng De Castries.

Những đóng góp sau hòa bình

Sau năm 1954, “Anh Mã” tiếp tục công tác tại Nông trường Việt – Phi (Ba Vì, Hà Nội), nơi nhiều cựu binh Bắc Phi và châu Âu được tổ chức lao động, lập gia đình với người Việt và hòa nhập cộng đồng.

Ông còn để lại một dấu ấn văn hóa độc đáo: Cổng làng Maroc ở xã Tản Lĩnh (Ba Vì). Công trình này do các hàng binh Bắc Phi xây dựng theo sáng kiến của ông, đến nay vẫn được giữ gìn như minh chứng của tình đoàn kết Việt Nam – Maroc.

Với những đóng góp đặc biệt, ông được Nhà nước Việt Nam trao tặng Huân chương Kháng chiến, Huân chương Hữu nghị, và một thanh gươm kỷ niệm từ Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Trở về Maroc và di sản còn lại

Năm 1961, ông trở về Maroc, tiếp tục tham gia chính trị và được ghi nhận như một biểu tượng của tinh thần quốc tế chủ nghĩa.

Cuốn sách “Histoire d’Anh Ma” (Chuyện Anh Mã) của GS Abdallah Saaf (ĐH Mohamed V, Rabat), xuất bản năm 1996, đã tái hiện cuộc đời ông – từ Casablanca đến Việt Nam và trở về trong tư cách một huyền thoại.

Một số nguồn cho biết ông qua đời ngày 7/5/1971 tại ngoại ô Paris – đúng ngày kỷ niệm chiến thắng Điện Biên Phủ.

Đại tá Bùi Thuận Hóa

Nguyên Trưởng phòng, Cục Dân vận, TCCT