Di sản của ông Shinzo Abe đối với nền kinh tế Nhật Bản được định nghĩa bằng chiến lược mang tên ông. Cụm từ “Abenomics” được kết hợp giữa Abe là họ của ông và Econmics là kinh tế.
Dưới chương trình Abenomics, ông Abe – qua đời vào chiều ngày 8/7 sau khi bị bắn trong lúc đang có bài phát biểu tại Nara, Nhật Bản – tìm cách lấy lại sức sống cho nền kinh tế của Nhật Bản sau hơn 2 thập kỷ trì trệ, do tình trạng bong bóng bất động sản vào đầu những năm 1990.
Chiến lược của ông Abe được ví như “3 mũi tên” nhằm vào 3 mục tiêu khác nhau để giúp khởi động lại đà tăng trưởng kinh tế và tăng lương, bao gồm: nới lỏng chính sách tiền tệ, tung ra các gói kích thích tài chính và cải cách cơ cấu nền kinh tế.
Trong 2 “mũi tên” đầu tiên, ông Abe – người từng giữ chức vụ Thủ tướng trong hai giai đoạn 2006-2007 và 2012-2020 – chủ trương áp dụng tỷ lệ lãi suất cực thấp và nới lỏng định lượng, đồng thời chi mạnh tay để phát triển cơ sở hạ tầng mới, đưa ra hàng loạt gói kích thích kinh tế. Ông Abe cũng tăng mạnh sản xuất và xuất khẩu bằng cách nới lỏng các quy định và giảm thuế cho doanh nghiệp, đối phó với tình trạng giảm nhân lực do già hóa dân số bằng cách khuyến khích phụ nữ, người cao tuổi và người nhập cư tham gia lực lượng lao động.
“Chúng ta nên nhìn vào tương lai, thay vì cứ ngồi lo lắng về hiện tại,” ông Abe nói trong bài phát biểu vạch ra tầm nhìn của ông về kinh tế đất nước, trong năm 2016. “Nhật Bản có thể đang già hóa. Nhật Bản có thể có dân số dần thu hẹp. Nhưng những điều này lại khích lệ chúng ta.”
Từ năm 2013, trên cương vị Thủ tướng, ông Shinzo Abe đã ban hành các gói kích thích kinh tế trị giá 20,2 nghìn tỉ yen (210 tỉ USD), trong đó có 10,3 nghìn tỷ yen (116 tỉ USD) là chi tiêu trực tiếp của chính phủ tập trung xây dựng cơ sở hạ tầng quan trọng. Tiếp theo đó, Nhật Bản công bố thêm gói kích thích 5,5 nghìn tỉ yen vào tháng 4/2014 và gói kích thích trị giá 3,5 nghìn tỉ yen sau cuộc bầu cử tháng 12/2014.
Giai đoạn 2015 - 2017, Nhật Bản tiếp tục tung ra hàng loạt các gói kích thích nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, kích cầu đầu tư và tiêu dùng. Đáng chú ý, vào cuối tháng 3/2017, Thượng viện Nhật thông qua ngân sách cho năm tài khóa 2017 với trị giá 97.4 nghìn tỉ Yen (880 tỉ USD). Đây là quy mô ngân sách lớn nhất từ trước đến nay, với mục tiêu tăng chi tiêu cho an sinh xã hội, quốc phòng và tăng trưởng kinh tế.
Phần lớn các chuyên gia phân tích đều cho rằng, ông Abe – tuyên bố từ chức vào năm 2020 do tình hình sức khỏe – chỉ thành công một phần trong việc phục hồi nền kinh tế lớn thứ ba thế giới.
Trong suốt nhiệm kỳ của ông Abe, đà tăng trưởng kinh tế của Nhật Bản đã tăng lên nhanh chóng, thoát khỏi tình trạng trì trệ từ những năm 1990 và 2000; xuất khẩu tăng, tình trạng thất nghiệp giảm xuống mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ.
Abenomics đã chấm dứt thời kỳ giảm phát kéo dài nhiều thập niên của Nhật Bản. Từ cuối năm 2012, đầu năm 2013, ông Shinzo Abe nhanh chóng đạt được thỏa thuận nới lỏng chính sách tiền tệ chưa từng có với Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ), đưa lãi suất xuống mức âm nhằm giảm chi phí cho vay, thúc đẩy tiêu dùng cá nhân và đầu tư kinh doanh, đồng thời đẩy lạm phát lên mức mục tiêu 2%.
Nhờ đó, kinh tế Nhật Bản đã dần phục hồi và thoát khỏi vòng xoáy giảm phát. Trong giai đoạn 2015-2017, Nhật Bản ghi nhận 8 quý liên tiếp có đà tăng trưởng kinh tế dương – và là chuỗi tăng trưởng kéo dài nhất trong gần 30 năm. Chỉ số chứng khoán Nikkei 225 liên tục tăng điểm. Abenomics cũng góp phần quan trọng vào hạ giá đồng yen trên thị trường hối đoái và kích thích xuất khẩu.
Nhưng theo nhận định của giới chuyên gia, nếu so sánh với quá trình phát triển kinh tế ở những thập kỷ sau Thế chiến II và nhiều khía cạnh của nó, nền kinh tế Nhật Bản vẫn chưa thể gây ấn tượng.
Trong khoảng thời gian nhiệm kỳ lần thứ hai kéo dài gần 8 năm của ông Abe (trừ năm 2020, khi COVID-19 tác động mạnh tới nền kinh tế), đà tăng trưởng GDP thực chất của Nhật Bản trung bình ở mức chỉ 0,9%, theo một phân tích của kinh tế gia Kaya Keiichi.
Mục tiêu đầy tham vọng mà ông Abe đặt ra, tăng GDP lên 600 nghìn tỉ Yen vào năm 2020 chưa từng được hiện thực hóa và đến nay vẫn vậy. Thêm nữa, lạm phát và tăng trưởng lương cũng không đạt kỳ vọng, gây tác động tới những thành tựu kinh tế mà ông đã đạt được trước đó.
“Mặc dù các chính sách của chính phủ có thể tạo nên một môi trường để những bên tham gia thị trường cải cách và đổi mới ở một mức độ nào đó, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tăng sản lượng và đổi mới công nghệ, nhưng vẫn cần nỗ lực hơn trong việc tăng khả năng độc lập của các hộ gia đình và doanh nghiệp,” Min Joo Kang, chuyên gia kinh tế Hàn Quốc và Nhật Bản đến từ hãng ING, nhận định.
“Xét về khía cạnh này, việc cải thiện nền kinh tế thực chất vẫn còn hạn chế. Tuy nhiên, tôi cho rằng nó (Abenomics) đã thành công một nửa, bởi đã bảo vệ được nền kinh tế Nhật Bản khỏi đà giảm sâu,” ông Joo Kang nói thêm.
Mặc dù đồng minh của ông Abe, Yoshihide Suga, cam kết sẽ tiếp tục thực thi Abenomics, nhưng đương kim Thủ tướng Fumio Kishida lại muốn tách khỏi chiến lược này, thay vào đó muốn tìm kiếm một chiến lược mới giúp thu hẹp khoảng cách giữa người giàu và người nghèo.
Tháng trước, ông Abe đã gọi một bản dự thảo chính sách kinh tế mà các chính trị gia trong đảng Dân chủ Tự do (LDP) của ông là “ngớ ngẩn” và cho rằng những đề xuất trong đó là nhằm chỉ trích chính sách kinh tế mang tên ông; theo Asahi Shimbun.
Jeffrey Halley, chuyên gia phân tích thị trường châu Á-Thái Bình Dương đến từ hãng OANDA, cho rằng Abenomics đã cho ra “những kết quả trái ngược.”
“Thiếu ý chí thực thi “mũi tên thứ ba” trong cải cách thương mại và kinh tế, cũng đồng nghĩa với việc 2 “mũi tên” còn lại phải gắng gượng trong suốt những năm 2010,” ông Halley nhận định.
“Khoản nợ công cao hơn nhiều, các hàng rào thương mại của Nhật Bản vẫn còn đó. Nhưng theo tôi, tình trạng thiếu tiến triển không hoàn toàn là do ông Abe sai lầm về chiến lược, mà là do ông chưa thể thuyết phục được hết tất cả mọi người toàn tâm phóng đi 3 “mũi tên” trong Abenomics,” vị chuyên gia nhận định.
Ông Shinzo Abe đã mất tại bệnh viện
Tetsuya Yamagami: Nghi phạm bắn ông Shinzo Abe đã khai gì với cảnh sát?
NHK: Cựu Thủ tướng Nhật Shinzo Abe bị "bắn vào ngực", "không có dấu hiệu sự sống"
Theo Al Jazeera, Reuters
