Hãng Reuters cho rằng, đây là "biến động nhân sự chính trị lớn nhất" của Ukraine kể từ sau bùng nổ xung đột Nga-Ukraine. Cùng ngày, ông Zelensky đã có một bài phát biểu qua video rất hùng hồn.
Ông mắng nhiếc Bakanov là "kẻ kế thừa KGB", dung túng nhiều thuộc cấp "thông đồng với Nga" và tham gia "các hoạt động phản quốc và cấu kết", dẫn đến sự lây lan của "các ‘nội quỷ’ bên trong SBU”. Với tư cách là người đứng đầu cơ quan tình báo quốc gia, nếu Bakanov thực sự bị phía Nga lôi kéo thì hậu quả sẽ cực kì tai hại.
Hơn ba năm trước, ông Zelensky bất chấp dư luận dị nghị, giao cho người bạn thân không có kinh nghiệm gì về tình báo này đảm nhiệm vị trí quan trọng, bây giờ coi như đã đưa sói vào nhà.
Hoạt động "thanh lọc nội quỷ" này hiện vẫn đang tiếp diễn. Vào ngày 18/7, ông Zelensky thông báo 28 quan chức an ninh khác, bao gồm cả Phó giám đốc SBU, tiếp tục bị sa thải.
 |
Ông Bakanov và Tổng Công tố Iryna Venediktova bị Tổng thống Zelensky bất ngờ sa thải đêm 17/7 (Ảnh: IFeng). |
Khói lửa chiến tranh ở tiền tuyến chưa tan, một cuộc đấu đá tình báo vô hình đã âm thầm diễn ra...
Từ làng giải trí bước vào chính trường
Ivan Bakanov sinh ra trong một gia đình trí thức ở Ukraine, luôn đeo một cặp kính gọng đen lịch lãm. Ông tốt nghiệp Đại học Kinh tế Kiev năm 1997, năm 2006 học tiếp chuyên ngành luật Học viện Quan hệ Lao động và Xã hội của Liên hiệp Công đoàn Ukraina.
Bakanov lần này bị nghi ngờ phạm tội "phản quốc", một số người đã chuyển sự chú ý sang vợ ông là Oksana, người vừa mới nhập quốc tịch Ukraine. Bà Oksana vốn là công dân Nga, nhưng đã sống ở Ukraine từ lâu và có giấy phép cư trú lâu dài tại Ukraine từ năm 1998.
Vào tháng 6 năm 2019, Bakanov công khai tuyên bố vợ ông là Oksana đã trở thành công dân Ukraine. Hai vợ chồng họ có hai con, một đã tốt nghiệp đại học và người còn lại đang học tiểu học.
Không giống với hình ảnh một "đặc vụ" trầm tư, bí hiểm, Bakanov có dáng người cao và cân đối, thường để kiểu tóc thời trang. Hơn nữa, năm nay ông dù đã 47 tuổi, nhưng da dẻ hồng hào, mịn màng, không thấy nếp nhăn, nụ cười tươi rói, rất ăn ảnh.
 |
Ông Bakanov có dáng dấp nghệ sĩ hơn là một Giám đốc cơ quan tình báo (Ảnh: Ifeng). |
Không có gì lạ khi Bakanov luôn được người dân Ukraine coi là người trong làng giải trí, ông đặc biệt chú trọng đến hình ảnh cá nhân cũng là điều bình thường.
Khi ông Zelensky là một diễn viên hài thành lập Công ty giải trí "Block 97", Bakanov, một đạo diễn được chọn là người đứng đầu công ty và là người quản lý của Zelensky.
Khi ông Zelensky tranh cử tổng thống vào năm 2019, Bakanov là trụ cột trong chiến dịch tranh cử của ông. Sau khi trở thành tổng thống, Zelensky đã bổ nhiệm Bakanov làm Giám đốc An ninh Quốc gia.
Ông chủ công ty giải trí làm giám đốc tình báo? Việc bổ nhiệm này đã gây ra tranh cãi lớn vào thời điểm đó. Ông Lutsevich, Chủ nhiệm chương trình nghiên cứu Ukraine tại Viện Các vấn đề Quốc tế Hoàng gia Anh, cho biết Bakanov là người "không xứng đáng và thiếu kinh nghiệm".
Nhưng ông Zelensky bất chấp mọi sự phản đối và Bakanov thực hiện nhiệm vụ của mình một cách suôn sẻ.
Các nhà phân tích cho biết ông Zelensky bổ nhiệm những người bạn trong làng giải trí của mình vào chính trường dựa trên "lòng trung thành cá nhân" hơn là "tính chuyên nghiệp".
 |
Ông Bakanov trong đồng phục SBU (Ảnh: IFeng). |
New York Times cho rằng Zelensky đã thành lập một "chính phủ phi truyền thống giống như ông ta."
Trên thực tế, dưới sự lãnh đạo của Bakanov, SBU cũng đã thực hiện một số hành động nổi tiếng: tiến hành vụ bắt giữ Al Barra al-Sishani, một trong những thủ lĩnh Nhà nước Hồi giáo (IS) ẩn náu ở Ukraine; vạch trần hàng chục âm mưu tham nhũng trong lĩnh vực quốc phòng và kết tội 50 quan chức Ukraine; bắt giữ lô thuốc lá lậu có giá trị lớn nhất trong lịch sử Ukraine ...
Tuy nhiên, SBU đã bộc lộ những vấn đề lớn sau khi xung đột Nga-Ukraine bùng nổ.
Trong con mắt của nhiều người Ukraine, cơ quan tình báo này đã không đưa ra được những dự đoán chính xác về các hoạt động quân sự của Nga, điều này trực tiếp dẫn đến tình trạng bị động một dạo của Ukraine.
Từ bạn thân của tổng thống trở thành "kẻ phản bội"
Tình bạn giữa Bakanov và Zelensky không chỉ giới hạn ở "Block 97". Khi còn nhỏ ông và Zelensky sống trong cùng một khu nhà và học cùng trường tiểu học. Cả hai đều thích hài kịch và là bạn tâm giao, tri kỉ của nhau.
Ngoài ra, Bakanov còn là đối tác kinh doanh của Zelensky.
Theo báo cáo của truyền thông phương Tây, ngay từ năm 2012, Bakanov, Zelensky và trợ lý Sheffield của ông đã điều hành một mạng lưới các công ty nước ngoài ở British Virgin Islands, Cyprus và Belize.
Sự tham gia của họ vào chính trường gần như cùng một tần số.
Zelensky đóng vai chính trong bộ phim hài "Servant of the People" vào năm 2015, và một năm sau đó chứng kiến sự ra đời một đảng chính trị mới ở Ukraine cùng tên với bộ phim hài ăn khách này. Bakanov là lãnh đạo đảng này từ năm 2017 cho đến khi được bổ nhiệm làm Giám đốc SBU năm 2019. Trước khi bị sa thải, Bakanov giữ chức vụ này trong ba năm.
 |
Ông Zelensky phát biểu trong video clip đăng trên trang web Tổng thống cáo buộc người bạn thân Bakanov phạm tội (Ảnh: IFeng). |
Khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra, những rạn nứt bắt đầu xuất hiện trong mối quan hệ giữa hai người. Ông Zelensky cho rằng việc Bakanov không triển khai trước kế hoạch để làm nổ cầu Antonovsky bắc qua sông Dnipro, trực tiếp dẫn đến việc quân đội Nga tiến vào thành phố chiến lược Kherson, từ đó mất lòng tin và khả năng quản lý của Bakanov.
Thêm vào đó, ngày càng có nhiều “kẻ phản bội” dưới trướng Bakanov, hết người này đến người khác bị phát hiện làm “nội ứng” với Nga, thậm chí sát cánh chiến đấu với quân đội Nga trên tiền tuyến.
Ví dụ, trong vài giờ trước khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra, Chuẩn tướng Ramov thuộc SBU, đã vội vàng bỏ trốn ra nước ngoài. Hay trước khi Kherson bị tấn công, Krivoluchko, người đứng đầu chi nhánh Kherson của SBU, đã ra lệnh cho các sĩ quan của mình rút lui.
Còn có những người khác bán các thông tin tình báo quan trọng trên đường bỏ trốn. Các nhà chức trách Ukraine cáo buộc Sadokhin, trợ lý của Krivoluchko khi bỏ chạy về phía tây cùng một đoàn xe của các nhân viên SBU đã tiết lộ vị trí đặt mìn cho đoàn xe quân đội Nga đang tiến về phía bắc từ Crimea và hỗ trợ các máy bay chiến đấu của Nga tìm ra đường bay tốt nhất.
Hàng loạt vấn đề bị đổ dồn lên đầu Bakanov.
Theo truyền thông Ukraine, hồi tháng 6 năm nay ông Zelensky đã tiết lộ rằng ông muốn sa thải Bakanov. Trong nhiều ngày, ngoài những công việc của chính phủ, những người bạn cũ này hầu như không trò chuyện với nhau nữa.
"Chúng tôi rất không hài lòng với kỹ năng quản lý chống khủng hoảng của ông ấy (Bakanov) và đang thực hiện các bước để cố gắng thoát khỏi ông ấy", một quan chức Ukraine thân cận với Zelensky từng nói công khai.
Quả nhiên, Zelensky cuối cùng cũng lột bỏ chiếc mũ lưỡi trai đen của Bakanov với tội danh "phản quốc". Mặc dù cuộc điều tra liên quan vẫn đang được tiến hành và chưa có bằng chứng đáng kể nào được tìm thấy cho "tội phản quốc", nhưng trách nhiệm giám sát của Bakanov không thể trốn tránh.
Một nhà phân tích tình báo quân sự nổi tiếng trên mạng Ukraine cho rằng Zelensky quyết tâm cải tổ mạnh mẽ SBU nhằm củng cố quyền lực, đồng thời đạt được mục đích đánh sập mạng lưới tình báo Nga.
“Mọi vấn đề đều sẽ có đáp án,” ông Zelensky nói.
 |
Ông Kiriev, thành viên đoàn đại biểu Ukraine đàm phán với Nga bị bắn chết ngay trên đường phố Kiev (Ảnh: IFeng). |
Gene thân Nga rất khó bị loại bỏ
SBU luôn là nỗi lo và đau đầu của ông Zelensky.
Tiền thân của SBU là chi nhánh Ukraine của Ủy ban An ninh Quốc gia Liên Xô (KGB) và gene thân Nga được sinh ra từ nó.
Năm 1991, với sự tan rã của Liên Xô, Ukraine độc lập đã thành lập một cơ quan tình báo mới là "Cơ quan An ninh Quốc gia Ukraine" (SBU). Có vẻ như nó đã thay đổi liệu trình, nhưng thực chất thay đổi lọ mà không thay đổi thuốc, nó chỉ đổi tên thương hiệu ban đầu là “chi nhánh KGB Ukraine" mà thôi.
Mặc dù Ukraine nhỏ hơn nước Mỹ 16 lần về diện tích, nhưng số ban bệ các cơ quan tình báo không hề thua kém Mỹ. SBU có khoảng 30.000 nhân viên, sánh ngang với FBI có 35.000 nhân viên và đông gấp hơn bảy lần so với MI5 của Anh.
Ngoài việc thu thập thông tin tình báo và phản gián truyền thống trong nước, chức trách của SBU còn bao gồm cả chống tội phạm kinh tế trong nước và tham nhũng.
Năm 2014, bán đảo Crimea được sáp nhập vào Nga và một bộ phận lực lượng vũ trang thân Nga đã chiếm đóng một phần của Donetsk và Luhansk ở miền đông Ukraine.
Trong sự hỗn loạn, các cuộc đấu đá nội bộ gay gắt giữa phe thân Nga và phe thân Mỹ cũng xuất hiện trong SBU. Năm đó, Nariva Ichenko, người đứng đầu SBU mới được bổ nhiệm, đã đích thân thừa nhận rằng "các đặc vụ Nga đã xâm nhập SBU."
Đồng thời, khi Ukraine và các nước phương Tây ngày càng xích lại gần nhau, một lực lượng đặc biệt trong SBU được FBI đào tạo đặc biệt tại Mỹ mang tên "Đội Alpha" đã được thành lập.
Phe thân Nga và thân Mỹ xâu xé nhau trong SBU, khiến cơ quan khổng lồ này ngày càng lộn xộn. Sau khi Zelensky lên nắm quyền, ông đã bổ nhiệm Ivan Bakanov làm người đứng đầu SBU với một trong những nhiệm vụ của ông là truy quét các lực lượng thân Nga ẩn nấp trong đó và tiến hành cải cách cơ cấu.
Với sự bùng nổ của cuộc xung đột Nga-Ukraine, thế lực thân Nga trong SBU không ngừng nổi lên. Vào tháng 3 năm nay, theo tờ Pravda của Ukraine, ông Kiriev, một thành viên của SBU, bị tình nghi phạm tội phản quốc sau khi tham gia vòng đàm phán đầu tiên giữa Nga và Ukraine với tư cách là đại diện của phía Ukraine, đã bị bắn chết ngay trên đường phố.
Mặc dù chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy Kiriev là "gián điệp Nga", nhưng điều có thể khẳng định là SBU sẽ tiếp tục kiểm tra "những nhân viên khả nghi" trong nội bộ.
 |
Hoạt động thanh lọc nội bộ đang diễn ra gay gắt trong hệ thống SBU (Ảnh: IFeng). |
Mũi giáo của cuộc điều tra cuối cùng đã chỉ vào Giám đốc SBU Bakanov.
Vào đêm muộn ngày 18/7, Văn phòng Tổng thống Ukraine thanh minh rằng Bakanov không phải là bị "sa thải" mà là "đình chức để điều tra", nhưng động thái này vẫn gây ra rất nhiều đồn đoán trong giới bên ngoài, đặc biệt là việc Zelensky đề cập đến điều tra "tội phản quốc”.
Theo chính phủ Ukraine, 651 trường hợp phạm tội về "phản quốc" đã được ghi nhận trong cuộc điều tra theo kiểu "đại thanh trừng" này, phạm vi liên quan đến văn phòng công tố, các cơ quan điều tra trước khi xét xử và các cơ quan thực thi pháp luật khác. Ukraine hiện đã bắt giữ và sa thải khoảng 150 người bị tình nghi thông đồng với Nga.
Khi cuộc điều tra tiếp tục đi sâu, có thể còn nhiều "nội quỷ" bị lôi ra. Tờ New York Times cho rằng, "trận động đất nhân sự" này đã gây nên sự chú ý hiếm có về "cuộc chiến bóng tối" giữa Nga và Ukraine bên cạnh cuộc chiến bằng đạn pháo và tên lửa ngoài chiến trường.
