Khi được hỏi về giải pháp “mở rộng mô hình kinh doanh lớn”, chúng ta thường nghĩ đến công nghệ thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), trí tuệ nhân tạo (AI) hoặc một số đổi mới liên quan đến công nghệ, điều có thể sẽ phá vỡ toàn bộ xu hướng ngành.
Tuy nhiên, thực tế đang chứng minh rằng “điều mới mẻ hấp dẫn” lại có thể chỉ là mô hình cũ kỹ đã bị lãng quên trong thời đại số. Đối với các tổ chức báo chí, truyền thông, đó là mô hình kinh doanh sách.
Theo công ty nghiên cứu IBIS World, ngành xuất bản báo chí toàn cầu trị giá khoảng 80 tỷ USD vào năm 2020 (không bao gồm các bài báo trực tuyến). Tuy nhiên, thị trường này đã và đang suy giảm trong suốt nhiều năm qua.
Mặt khác, công ty công nghệ ReportLinker đã ước tính giá trị thị trường xuất bản sách toàn cầu vào khoảng 110 tỷ USD trong năm 2020. Sự phát triển này được dự đoán sẽ tăng trưởng “khiêm tốn” nhưng ổn định ở mức 0,3% hàng năm và đạt 112,2 tỷ USD vào năm 2027.
Đây có thể không phải là sự tăng trưởng cấp tốc mà ngành báo chí, tin tức đang tìm kiếm và nhắm tới. Tuy nhiên, nếu một ngành đang phát triển chậm và các doanh nghiệp trong ngành lại sa sút, thì đó là điều cần thiết khi chúng ta có thể nghĩ đến việc thực hiện một số động thái bên lề khác.
Tất nhiên, thông thường, suy nghĩ đầu tiên của các tổ chức báo chí sẽ là cho dù họ có làm gì đi chăng nữa, thì một ngày nào đó, Amazon sẽ tiếp quản mảng kinh doanh sách. Đó là một giả định hợp lý nhưng cũng là nơi để họ bắt đầu suy nghĩ cho chiến lược kinh doanh mới của mình.
Theo như ông Tomas Bella, trưởng bộ phận Kỹ thuật số của hãng truyền thông Slovak Dennik N, “các nhà truyền thông có trong tay thứ mà không ai khác có đó là các tác giả “phi hư cấu” (những câu chuyện, sự kiện có thật) ngay trong doanh nghiệp của chính họ”.
 |
Cửa hàng bán sách trực tuyến của Denik N |
Tình hình xuất bản sách của các phương tiện truyền thông tin tức tại Trung Âu
Trên thực tế, có nhiều cách để một tổ chức báo chí tin tức tiếp cận một doanh nghiệp kinh doanh sách. Thị trường nhỏ ở Trung Âu là một ví dụ điển hình cho thấy các chiến lược tiếp cận khác nhau tới xuất bản sách có thể tồn tại cùng một lúc như thế nào.
Ông Bella cho biết sách và các cửa hàng trực tuyến của họ đóng góp khoảng 5% tổng doanh thu hàng năm trong tổng 5,3 triệu Euro vào năm 2020. Bên cạnh sách, họ còn bán những bức tranh biếm họa nổi tiếng của họa sĩ trong công ty.
Trong những tháng cuối năm 2020, con số này thậm chí đạt 11%, một phần do sách là sản phẩm thời vụ. Nhưng ông Bella cũng nói thêm rằng Dennik N đã bắt đầu xuất bản các bản dịch của các tựa sách nước ngoài từ giữa năm 2020, vì vậy số lượng tác phẩm của họ tăng lên đáng kể.
Nếu các đơn vị báo chí, truyền thông đang kỳ vọng đa dạng hóa nguồn doanh thu thì dù chỉ với 5% cũng được coi là một khởi đầu tốt.
“Mọi việc được bắt đầu như là một nỗ lực để các nhà báo của chúng tôi có cơ hội thay đổi tiến độ công việc và tập trung vào một dự án trong thời gian dài hơn. Trước đó, chúng tôi đã không có kế hoạch kinh doanh nào”, ông Bella chia sẻ.
Ông bổ sung thêm rằng, điều khiến họ ngạc nhiên nhất là ngay cả những nội dung mang tính hàn lâm, ví dụ như về sự giáo dục của người Roma hoặc tư duy phản biện cũng nhận được sự đón nhận của nhiều người, đem lại những lợi ích ngoài mong đợi.
Ông cũng khẳng định rằng, bản thân họ đã khá may mắn trong việc lựa chọn các đầu sách quốc tế để dịch lại. Sau 6 tháng, bộ phận này đã thu được khoản lợi nhuận đầu tiên.
“Độc giả có xu hướng đánh giá cao việc chúng tôi lựa chọn những cuốn sách quốc tế hay nhất để dịch và cung cấp cho họ, cũng giống như cách mà chúng tôi đã làm với tin tức, chúng tôi luôn nỗ lực để đưa tới công chúng những tin tức và sự kiện quan trọng nhất”, ông Bella chia sẻ thêm.
Tuy nhiên, những điều này không hề dễ dàng như bề ngoài được miêu tả của nó. Bạn có thể cho rằng chỉ những cuốn sách bán chạy thì mới được dịch lại. Tuy nhiên quá trình cơ bản đòi hỏi phải mất từ 6 đến 12 tháng để dịch và sản xuất ra một cuốn sách điện tử. Vì vậy, các tổ chức báo chí thường phải mua giấy phép trước khi các đầu sách gốc được phát hành.
Sách điện tử
 |
Trang eKnihy giới thiệu các bản sách gốc của Petit Press. |
Petit Press - một tổ chức xuất bản tin tức khác của Slovak, đã bắt đầu kinh doanh sách từ năm 2004 và họ thường xuất bản 3-4 cuốn sách mỗi năm.
Những cuốn sách được phát hành hầu hết được viết bởi các nhà báo tại Dennik (một bộ phận của Petit Press), nội dung trong đó có thể là nội dung nguyên gốc, nhưng thường sẽ là những cuốn sách tập hợp các bài báo đã được đưa lên trước đó.
Cũng vào năm 2004, Petit Press ra mắt dự án mang tên Zlaty Fond (tạm dịch: “Những ông già vàng”) , với ý tưởng là số hóa các ấn phẩm có bản quyền hết hạn (có nghĩa là chúng có thể được phát hành miễn phí).
Trang web được thành lập như một dịch vụ công, nhằm phổ biến văn học cổ điển của Slovak, một phần của chương trình giảng dạy ở trường học, bà Jana Donovalova - người đang quản lý dự án Zlaty Fond giải thích.
Họ sử dụng công nghệ nhận dạng ký tự quang học - OCR, công nghệ chuyên dùng để nhập dữ liệu và truyền tải dữ liệu, quét nội dung trong mỗi cuốn sách. Sau đó các biên tập viên sẽ kiểm tra văn bản để tìm và sửa lỗi. Bà Donovalova cho biết đã có rất nhiều nhà báo, biên tập viên tình nguyện giúp đỡ một nhân viên làm toàn thời gian chịu trách nhiệm cho quá trình số hóa này.
Hàng năm, theo ước tính, Petit Press đang có thêm khoảng 50 đầu sách mới vào thư viện trực tuyến của họ. Một số đầu sách được xử lý dưới dạng sách điện tử với mục đích phân phối thương mại bởi người bán sách hoặc thông qua eKnihy.
“Trang web eKnihy là một thư viện số dành cho những người đăng ký trả phí, những người có thể tải sách điện tử về thiết bị của họ. Bên cạnh các tác phẩm cổ điển của Slovak, nó còn chứa sách điện tử từ các ấn bản đặc biệt của các đơn vị báo chí. Độc giả có thể đọc các tác phẩm văn học trên Zlaty Fond, nhưng không thể tải chúng xuống”, bà Donovalova giải thích.
Donovalova cho biết cần có rất nhiều nỗ lực để biến một số tác phẩm văn học thành sách nói (audiobook). Trước đó, Bella cho biết việc sản xuất rất tốn kém và không nằm trong kế hoạch của Dennik N).
Năm ngoái, Dennik SME đã khởi xướng một podcast dành riêng cho trẻ em với những câu chuyện cổ tích được kể bởi diễn viên lồng tiếng nổi tiền người Slovak - Robert Roth. Bà Donovalova hy vọng rằng sẽ có nhiều câu chuyện được chuyển thành âm thanh hơn trong tương lai.
Chiến lược sách điện tử đa ngôn ngữ
Tòa soạn Slovak Barecz & Conrad Media đã phát hành 3 phiên bản sách điện tử Forbes với 3 ngôn ngữ khác nhau: Forbes Slovakia, Forbes Cộng hòa Séc và Forbes Hungary.
Vào năm 2019, đơn vị này đã ra mắt một bộ phận mới có tên là “Barecz & Conrad books” và phát hành hai cuốn sách điện tử đầu tiên của mình. Đến năm 2020, họ đã phát hành 6 đầu sách khác, trong đó có một cuốn nhật ký về sức khỏe tâm thần.
“Chúng tôi coi bộ phận sách này như một phân nhánh khác của tổ chức báo chí. Bên cạnh đó, chúng tôi hỗ trợ một cách có hiệu quả cho các đầu sách trong các kênh tiếp thị của Forbes và cung cấp sách điện tử chủ yếu dưới dạng sản phẩm kết hợp có đăng ký”, Peter Barecz, Giám đốc điều hành của Slovak Barecz & Conrad Media chia sẻ.
Khi được hỏi về kế hoạch trong tương lai, ông Barecz khẳng định, những điều trên không phải là mục đích chính của bộ phận đảm nhiệm về sách điện tử, mà thay vào đó, mục tiêu của họ sẽ là xuất bản nhiều sách hơn nữa và làm cho công việc kinh doanh này trở nên độc lập hơn.
“Cho đến nay, chúng tôi vẫn tập trung vào thể loại phi hư cấu (những nội dung (content) có thật, thể hiện các sự kiện, sự vật)”, ông Barecz cho biết.
Trong năm nay, Barecz & Conrad chuẩn bị xuất bản một cuốn sách điện tử, là bản dịch từ bộ phim tài liệu “Cuộc sống trên hành tinh của chúng tôi” (A Life on Our Planet) do David Attenborough kể lại. Năm ngoái, họ cũng đã được cấp phép cho tựa sách “Không luật lệ” (No Rules Rules) của Giám đốc điều hành Netflix Reed Hastings và Erin Meyer - giáo sư tại trường kinh doanh quốc tế hàng đầu thế giới INSEAD.
Việc các tổ chức báo chí bán sách có xu hướng gia tăng trên toàn thế giới
Việc biến sách trở thành một mô hình kinh doanh thực thụ là một quá trình trường kỳ đối với bất kỳ tổ chức xuất bản tin tức nào. Tuy nhiên, với cách tiếp cận phù hợp, các tổ chức báo chí có thể tham gia và phát triển dần theo thời gian, học hỏi để tiến bộ hơn. Ngoài ra, những ý tưởng trên không có nghĩa là biến công việc kinh doanh tin tức của các tổ chức báo chí thành công việc kinh doanh sách.
Mặc dù có những trường hợp ngoại lệ như tổ chức báo chí Đan Mạch - Politiken, công ty này đã xây dựng một doanh nghiệp sách khá lớn.
Năm 2016 JP/Politikens Forlag (một phần của JP/Politikens Hus, một trong những công ty truyền thông hàng đầu của Đan Mạch) đã thành lập tại Thụy Điển một tổ chức xuất bản sách hiện đại chất lượng cao có tên Polaris Förlag, với công việc chủ yếu tập trung vào tiểu thuyết văn học, tội phạm, câu chuyện ly kỳ và phi hư cấu phổ biến.
Năm 2017, Polaris đã có sản phẩm đầu tay bán chạy nhất với 10 hợp đồng quốc tế cho tác phẩm kết hợp giữa kinh dị và tâm lý viễn tưởng mang tên In My Blood của Elisabeth Norebäck.
Vào tháng 12 năm 2020, The New York Times đã tổng kết tình hình kinh doanh sách của tờ báo này trong năm đầu tiên đại dịch Covid-19 diễn ra, với những từ mô tả ngắn gọn nhưng súc tích: “Năm 2020, việc kinh doanh vô cùng thuận lợi”.
Theo What’s New In Publishing
