Được biết năm 2021 đánh dấu 880 năm ngày sinh của nhà thơ, nhà tư tưởng vĩ đại của Azerbaijan, Nizami Ganjavi. Tên thật của ông là Ilyas Yusif oglu (1141-1209), là một nhà thơ và nhà triết học vĩ đại người Azeri. Ông sinh ra trong một gia đình thợ thủ công, được học ở Madrasah và tự mình nghiên cứu một cách hoàn hảo các ngành khoa học trung cổ. Nizami cũng được tiếp cận với các tác phẩm văn học nói và viết của vùng Cận Đông.
Nizami chưa bao giờ rời khỏi Ganja, ông từ chối việc trở thành một nhà thơ trong cung điện và có một cuộc sống lương thiện. Khoảng năm 1169 - 1970, người cai trị Darband, Seyfaddin Muzaffar, đưa tới cho Nizami một cô gái nô lệ người Kipchak tên là Afal (Appag-White), sau này đã trở thành vợ của ông.
Vào năm 1174, họ sinh một người con trai, tên là Muhammad. Nizami Ganjavi bắt đầu với những bài thơ trữ tình. Ca từ của Nizami nổi bật với tính chuyên nghiệp cao, thái độ yêu đời và tư tưởng nhân văn về số phận của con người. Nizami Ganjavi đã bước chân vào nền văn học thế giới với ''Khamsa'' (Quintiple), một tập thơ gồm 5 bài thơ ''Kho tàng bí ẩn'', ''Khosrov và Shirin'', ''Leili và Medjnun'', ''Bảy người đẹp'' và ''Iskander-nameh” được viết ở dạng masnavi.
Tác phẩm của Nizami Ganjevi là đỉnh cao của thời kỳ Phục hưng phương Đông, chứa đựng sự phản ánh nghệ thuật tươi sáng của những lý tưởng nhân đạo, chính trị, xã hội và đạo đức cao cả nhất trong thời đại của ông. Việc mô tả thế giới nội tâm, cảm xúc, suy nghĩ của một người cùng với sự phát triển năng động của các nét tính cách của người anh hùng là mục tiêu và nội dung cơ bản của trường phái văn học Nizami. Những bài thơ của Nizami Ganjevi đã đóng một vai trò to lớn trong việc làm phong phú thêm chủ đề tình yêu, vốn đã phổ biến rộng rãi trong văn học phương Đông.
 |
Tượng nhà thơ Nizami Ganjavi tại Ganja, Azerbaijan (Ảnh: Internet) |
Nizami Ganjavi đã đưa những lý tưởng nhân văn cao cả và những thành tựu mới vào văn học của các quốc gia Cận Đông và mở ra một hướng đi mới trong văn học phương Đông. Ông luôn cố gắng kết nối văn học với cuộc sống, mặc dù lấy những hình ảnh từ lịch sử nhưng biến hóa chúng với màu sắc đương đại.
Là một nhà thơ nhân đạo vĩ đại, ông hát về con người, phẩm giá của con người. Những tư tưởng sáng suốt, xuất phát từ sự sáng tạo và tri thức của loài người, cùng với những mong muốn, ước mơ của con người đã được Nizami thể hiện một cách khéo léo trong các tác phẩm của mình, hoàn hảo về ý nghĩa và hình thức.
Nizami là nhà thơ đầu tiên của nền văn học phương Đông miêu tả phụ nữ với những phẩm chất nhân văn cao đẹp. Ông đối lập hình ảnh người phụ nữ dũng cảm, anh dũng, đức độ, mang hình ảnh đấu tranh với hình ảnh một người đàn ông không có phẩm chất con người. Ông chứng minh rằng một người phụ nữ có thể tham gia vào nhiều hoạt động một cách bình đẳng. Nizami Ganjavi là người đầu tiên trong Văn học phương Đông ca ngợi sự lao động, coi đó là điểm khác biệt chính của con người so với những loài động vật khác.
Theo nhà thơ, chỉ có một người đàn ông lao động mới đáng được kính trọng và yêu mến. Nizami cũng là một người yêu nước vĩ đại. Trong mỗi tác phẩm, ông cố gắng kết nối các sự kiện được mô tả với Azerbaijan và ca ngợi thời kỳ hào hùng đã qua của đất nước. Vẻ đẹp của thiên nhiên bản địa được ca ngợi trong các tác phẩm của Nizami Ganjevi. Văn học dân gian truyền miệng Azery - truyền thuyết, truyện kể và tục ngữ - được sử dụng rộng rãi và khéo léo trong sự sáng tạo của Nizami Ganjevi. Câu từ của ông sau đó ảnh hưởng ngược lại đáng kể đến văn hóa dân gian Azery.
Các tác phẩm của Nizami Ganjavi đã được dịch ra nhiều thứ tiếng. Các bản viết tay độc đáo của ông được lưu giữ và bảo vệ trong các thư viện, bảo tàng và quỹ nổi tiếng của Moscow, St. Petersburg, Baku, Dashkend, Tebriz, Tehran, Gahira, Istanbul, Deli, London, Paris và nhiều nơi khác trên thế giới như những viên ngọc trai giá trị.
Sự sáng tạo của Nizami đóng một vai trò to lớn trong sự phát triển của nghệ thuật phương Đông. Kể từ cuối thế kỷ 17, sự quan tâm đến di sản của Nizami Ganjevi đã lan rộng ở châu Âu và Nga: các tác phẩm của ông đã được dịch sang tiếng Anh, Đức, Pháp, Italy, Tây Ban Nha, Nhật Bản và nhiều ngôn ngữ khác; cuộc đời và sự sáng tạo của ông đã được nghiên cứu.
