|
| Các quan chức tham dự hội nghị đặc biệt Trung Quốc-ANSEAN, Vân Nam, Trung Quốc tháng 6 vừa qua |
Theo RFI, vụ kiện đã được Philippines tiến hành từ thời của cựu tổng thống Begnino Aquino, nhưng vấn đề là hiện chưa rõ tân tổng thống Rodrigo Duterte sẽ có phản ứng như thế nào về phán quyết của tòa, được dự đoán là sẽ có lợi cho Manila. Theo nhận định của tờ The Nation (Thái Lan) ngày 7/7, thái độ của ông Duterte sẽ quyết định phản ứng của các nước khác trong ASEAN và cũng sẽ tác động đến quan hệ tương lai giữa ASEAN và Trung Quốc.
Bắc Kinh đã từ chối tham gia vụ kiện và tuyên bố trước là sẽ không tuân thủ phán quyết của Tòa, mà họ không công nhận thẩm quyền xét xử. Trung Quốc vẫn cho rằng việc Philippines “đơn phương” kiện ra Tòa Trọng tài là một hành động “vi phạm” luật pháp quốc tế. Cụ thể, theo Bắc Kinh, chính quyền của cựu tổng thống Aquino đã đệ đơn kiện Trung Quốc vào năm 2013 bất chấp thỏa thuận giữa hai nước về việc giải quyết các tranh chấp chủ quyền Biển Đông bằng thương lượng song phương.
Trong những tháng vừa qua, càng gần đến ngày tòa ra phán quyết, Trung Quốc dường như đã càng gia tăng áp lực lên các nước ASEAN. Bằng chứng là trong cuộc họp vào tháng 6 vừa qua với Trung Quốc tại Vân Nam, các ngoại trưởng ASEAN đã không đưa ra được một tuyên bố chung, sau khi rút lại một tuyên bố mà phái đoàn Malaysia gửi cho báo chí. Sự kiện này cho thấy là 10 nước ASEAN vẫn chưa đạt được đồng thuận, thậm chí cả về việc bày tỏ “quan ngại sâu sắc” về căng thẳng gia tăng tại Biển Đông.
Cuộc họp của các ngoại trưởng ASEAN vào ngày 21/7 tới tại Viêng Chăn sẽ có tính chất quyết định sự đoàn kết của khối này, bởi vì các nước Đông Nam Á lúc đó sẽ phải bày tỏ lập trường về phán quyết của vụ kiện Biển Đông.
Nhưng liệu kịch bản của cuộc họp tại Phnom Penh năm 2012 có sẽ tái diễn? Vào năm đó, nước chủ nhà Campuchia, đồng minh thân cận của Trung Quốc, đã ngăn chặn việc đưa ra một tuyên bố chung của ASEAN, trong đó có nêu rõ vấn đề tranh chấp Biển Đông. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á, khối ASEAN không ra được một tuyên bố chung.
Theo RFI, vấn đề Biển Đông gây chia rẽ cũng là điều dễ hiểu vì trong khối ASEAN chỉ có bốn nước có tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc: Việt Nam, Philippines, Malaysia và Brunei. Hai nước Indonesia và Singapore tuy không có tranh chấp nhưng ngày càng trở thành “các bên có liên quan” trong hồ sơ này. Hai nước Thái Lan và Myanmar hiện giờ coi như “quan sát viên”, còn Campuchia và Lào, do có quan hệ rất chặt chẽ với Trung Quốc, nên dễ ngả theo lập trường của Bắc Kinh.
Đến nay, Bắc Kinh vẫn tuyên bố sẽ chỉ chấp nhận thương lượng song phương với các quốc gia có tranh chấp chủ quyền Biển Đông. Nhưng theo The Nation, Bộ trưởng Quốc phòng Singapore đã khẳng định rằng ASEAN có “cơ sở vững chắc” để giúp giải quyết các tranh chấp một số nước thành viên với Trung Quốc ở Biển Đông, vì đây dầu sao cũng là một ngõ giao thương quan trọng của quốc tế.
Hơn nữa, theo bộ trưởng Singapore, vào năm 2002, ASEAN và Trung Quốc đã ký bản Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông DOC, như vậy ASEAN đã là một bên “có liên quan” trong các tranh chấp này rồi. Vấn đề là không phải ai cũng chia sẻ lập trường nói trên của bộ trưởng Quốc Phòng Singapore và phán quyết mà Tòa Trọng tài Thường trực sẽ đưa ra ngày 12/7 có nguy cơ lại gây chia rẽ nội bộ ASEAN.
