Ra mắt năm 2015, sau ba năm trễ hẹn, Model X gặp vô vàn rắc rối và đẩy Tesla theo những gì Musk miêu tả là "địa ngục sản xuất" trong nửa đầu năm 2016.
Tình hình tồi tệ đến mức, theo một số thông tin, Musk đã trải cả túi ngủ trên sàn nhà máy để tham gia xử lý vô số các sự cố của Model X.
Kể từ đó, Musk liên tục đổ lỗi cho chính mình vì quá sa đà để tạo ra mẫu Model X đặc biệt khi tất cả những gì Tesla cần là một chiếc SUV để bán cùng sedan Model S.
Trải nghiệm đó làm Musk thay đổi. Lần này, ông mô tả dòng xe phổ thông Model 3 sắp ra mắt là một loại xe đơn giản hơn rất nhiều.
Đó là sự thật, nhưng chỉ là ngôn từ bạn nghe được từ Tesla những ngày này. Giá trị vốn hoá thị trường cao hơn của các hãng như Ford hay General Motors không giúp được gì. Không có phân tích cơ sở nào cho thấy giá cổ phiếu của Tesla sẽ đạt được trên 300 USD – tương đương với mức tăng 50% trong 6 tháng.
Nếu viễn cảnh đó xảy ra thì thật tuyệt vời. Và giống như một ốc đảo vàng trong một sa mạc khô cằn, điều đó mang đến niềm vui cho Musk.
Tesla hiện nay khá khó khăn. Những gì chúng ta có là một hãng sản xuất xe hơi bán những dòng xe hạng sang cho tầng lớp thượng lưu. Và không có quá nhiều xe được bán ra. Năm ngoái, Tesla đã bỏ lỡ những định hướng phân phối, đưa ra thị trường dưới 80.000 xe. Năm 2018, hãng đặt mục tiêu bán 500.000 xe. Để đạt được con số này là vô vàn khó khăn.
Mẫu xe trang bị hệ thống tự lái (Autopilot) của Tesla có thể lái trong khoảng thời gian giới hạn với những điều kiện đặc biệt và Tesla cung cấp các bản cập nhật phần mềm thường xuyên qua mạng. Nhưng khi thử lái, bạn sẽ thấy chiếc xe này không có gì là gây chấn động cả. Nó có bánh xe, động cơ và cửa sổ. Cả hình dáng lẫn hoạt động của xe đều giống với hầu hết những chiếc xe ô tô khác, ngoại trừ các trang bị vượt trội như khả năng tăng tốc giống siêu xe. Xét ở nhiều khía cạnh, đó lại chính là điểm riêng – khiến chúng không giống những chiếc xe điện sân golf được trang hoàng, không bao giờ giống.
Sản xuất càng nhiều ô tô, càng có nhiều sự thật được phơi bày và Tesla lại càng giống với các công ty xe hơi thông thường khác. Musk không muốn như vậy. Trong một năm vừa rồi, Musk đã thay đổi tầm nhìn chiến lược cho công ty.
Tương lai rộng mở
Kế hoạch mới nhất của Musk "Master Plan, Part Deux" (Kế hoạch lớn, phần 2) phác thảo năm ngoái, được đưa vào cuộc họp cổ đông hàng năm của Tesla. Công ty hiện giờ đang "hăm hở" với kế hoạch xe bán tải của mình. Mẫu xe nhỏ gọn SUV Model Y chưa được trình làng sẽ được sản xuất ở một nhà máy khác với các dòng Model S, X và 3. Và người ta kỳ vọng sẽ có một tá các nhà máy Gigafactory sản xuất ra vô số pin lithium-ion.
Đó mới chỉ là về xe hơi. Cần nhớ rằng còn có cả Tesla Energy và mảng kinh doanh năng lượng mặt trời.
Một phân tích nhanh dựa trên bảng cân đối kế toán của Tesla – phải "thắt lưng buộc bụng" do tiêu tốn cho việc ra mắt mẫu Model 3 và các khoản nợ dài hạn sau thương vụ mua lại SolarCity năm 2015 – không thấy có lộ trình cho bất cứ việc nào. Công ty dự tính chi tiêu hết toàn bộ số tiền mặt hiện có vào năm 2017. Nhưng với giá cổ phiếu tăng đột biến, việc mở rộng nguồn vốn là điều chắc chắn sẽ xảy ra.
Tesla có 400.000 đơn hàng đặt trước làm vốn cho Model 3. Nếu hầu hết các đơn hàng được hoàn thành, tiền sẽ chảy vào túi của Tesla. Thách thức tất nhiên là sản xuất 400.000 chiếc xe với năng lực sản xuất hiện tại của Tesla. Đó chính là rào cản lớn nhất hiện nay của công ty.
Musk biết điều này, đó là lý do ông dường như đã tìm ra hướng đi cho nhà máy của Tesla tại Fremont, California. Fremont từng được biết đến với tên New United Motor Manufacturing Inc., một liên doanh giữa Toyota và GM. Tesla đã mua lại với giá hời 42 triệu USD. Fremont hoạt động giống như một công xưởng của thế kỷ 20. Với một người muốn đẩy nhanh tốc độ tự động hoá trong sản xuất như Musk thì đây quả là một sự thất vọng.
Tân trang hoặc sửa chữa Fremont sẽ không hiệu quả. Do đó để sản xuất Model Y, Musk dự định xây một nhà máy hoàn toàn mới. Ông cũng dự định sản xuất Model Y trên một nền tảng (kiến trúc cơ bản của một chiếc xe hơi) khác, nghĩa là Tesla sẽ có ba nền tảng thực hiện cùng lúc – S và X; 3; và Y. Đây là cách đắt đỏ để trở thành một nhà sản xuất xe hơi phổ thông, ảnh hưởng đến khả năng định giá một cách linh hoạt cho các Model 3 và Y.
Điều này sẽ khó để quản lý, nhưng có thể lại là việc tốt. Tesla càng sớm từ bỏ kế hoạch mẫu xe điện phổ thông giá rẻ để chuyển sang sang dòng xe sang, thì càng mang lại doanh thu tốt hơn.
Quy mô về việc đầu cơ của Tesla trong tương lai là lớn hơn rất nhiều so với hiện tại. Chỉ tính trên sàn chứng khoán, Tesla được định giá là công ty sản xuất hàng triệu xe hơi mỗi năm, trong khi thực tế ít hơn 100.000 xe. Biên lợi nhuận lý thuyết - 20% - gần với một nhãn hiệu cao cấp hơn là phổ thông. Musk biết sẽ khó để giữ mức biên như vậy với các dòng xe bán dưới 40.000 USD, vì vậy ông cần tìm ra một lối thoát từ thực tế cách thức tạo ra những chiếc xe hơi hiện nay.
Không còn đường lùi
Sẽ chẳng có ý nghĩa gì nếu Musk cứ đóng khung suy nghĩ của mình trong khuôn khổ của ngành công nghiệp xe hơi truyền thống. Ông đã thấy nó xảy ra như thế nào và thấy nó không hiệu quả với mình ra sao. Giá trị vốn hóa thị trường rất lớn của Tesla giúp Musk có khả năng huy động vốn. Việc đó sẽ phụ thuộc vào sự linh hoạt trước những rào cản. Tesla đang ở thế rất gần với việc phát minh lại cái bánh xe, nhưng hãng không còn lựa chọn nào khác.
Nhìn vào thực tế hiện tại, những người cực đoan có thể kết luận hầu như không có cách nào để Tesla có giá trị vốn hóa thị trường trên 50 tỉ USD. Giá cổ phiếu là đại diện cho một sự đảm bảo về lợi nhuận trong tương lai. Nhưng nếu Tesla theo đuổi kế hoạch của Musk mà không có sự cải thiện đáng kể nào, con số lợi nhuận đó có thể liên tục về 0.
Ở thời điểm hiện tại, khi thị trường xe hơi đang rất sôi động và nền kinh tế phục hồi mạnh mẽ, các áp lực được giảm nhẹ. Musk có thể mơ và Tesla có một bước đệm. Nhưng những điều kiện vàng không thể kéo dài mãi.
