Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte mới đây đã thừa nhận: "Chúng tôi không thể ngăn chặn được những việc làm của Trung Quốc» khi nói về kế hoạch của Trung Quốc xây dựng một «trạm quan trắc môi trường» trên bãi cạn Scarborough tại Biển Đông.
Bãi cạn Scarborough chỉ là một tập hợp những bãi đá chỉ nhô lên khỏi mặt nước khi thủy triều xuống. Tuy nhiên, theo tạp chí Forbes của Mỹ, thực thể này là nơi mà Mỹ và cộng đồng quốc tế phải vạch ra những giới hạn, để có thể sẵn sàng sử dụng vũ lực chặn đứng tham vọng của Trung Quốc.
Tuần trước, tờ báo Hải Nam nhật báo đã dẫn lời Tiêu Kiệt, bí thư thành ủy của cái gọi là "Tam Sa" nói rằng trong năm nay Trung Quốc có kế hoạch chuẩn bị xây dựng các trạm quan trắc trên 6 thực thể ở Biển Đông, gồm 5 trạm ở quần đảo Hoàng Sa (thuộc chủ quyền của Việt Nam bị Trung Quốc cưỡng chiếm trái phép) và một trên bãi cạn Scarborough.
Bãi cạn này nằm cách đảo chính Luzon của Philippines 124 hải lý nhưng lại cách đất liền gần nhất của Trung Quốc là đảo Hải Nam tới 550 hải lý. Trung Quốc xâm chiếm Scarborough từ tay Philippines vào năm 2012, dùng các tàu lao lên chiếm bãi cạn này và đuổi ngư dân Philippines đi. Nay Bắc Kinh đã cho phép ngư dân Philippines quay lại đánh cá, nhưng duy trì việc kiểm soát khu vực.
Thái độ có vẻ hào hiệp này của Bắc Kinh tại Scarborough rõ ràng do phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực La Haye hôm 12/7/2016. Tòa án chiếu theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) đã tuyên bố Bắc Kinh vi phạm quyền đánh cá truyền thống của Philippines xung quanh Scarborough.
Thêm nữa, tòa án La Haye dù không quyết định về vấn đề chủ quyền, nhưng đã tuyên vô hiệu yêu sách chủ quyền ngang ngược của Trung Quốc, không chỉ tại Scarborough mà còn hầu như trên toàn bộ Biển Đông. Bản đồ do Trung Quốc tự vẽ ra với "đường lưỡi bò" chín đoạn ngang ngược bao trùm lên 85% vùng biển chiến lược này, và Bắc Kinh duy trì đòi hỏi chủ quyền các thực thể địa lý trong đó, kể cả Scarborough.
Phán quyết của Tòa Trọng tài khẳng định vùng biển xung quanh Scarborough không nằm trong vùng đặc quyền kinh tế Trung Quốc (EEZ là vùng biển cách thềm lục địa của một quốc gia từ 12 đến 200 hải lý, là nơi nước đó có đặc quyền đánh cá và khai thác tài nguyên).
Trung Quốc đã nhiều lần đe dọa xâm chiếm vĩnh viễn bãi cạn Scarborough với việc đổ cát và ximăng bồi đắp phi pháp như họ đã làm trên nhiều bãi đá ở quần đảo Trường Sa. Việc xây dựng một trạm quan trắc trên bãi cạn Scarborough, dưới cái nhìn của các nhà phân tích quân sự, có thể là khúc dạo đầu cho yêu sách chủ quyền phi pháp với toàn bộ thực thể này.
Tổng thống Mỹ Obama hồi tháng 3/2016 đã cảnh cáo chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình rằng sẽ gặp phải «những hậu quả nghiêm trọng» nếu bồi đắp bãi cạn Scarborough. Trước cảnh báo này, Bắc Kinh đành cho rút đi các tàu nạo vét cát.
Bài báo trên tờ Hải Nam nhật báo cho thấy với sự ra đi của ông Barack Obama, Bắc Kinh đang thử dò xét phản ứng của tân tổng thống Donald Trump về vấn đề này. Vấn đề Scarborough mang tính chiến lược. Hồi tháng 6/2012, ông Obama đã yêu cầu cả Trung Quốc lẫn Philippines rút các tàu khỏi khu vực bãi cạn nói trên. Nhưng chỉ có Manila nghe theo, khiến Bắc Kinh sau đó kiểm soát được toàn bộ thực thể.
Washington đã quyết định không phản ứng trước việc Trung Quốc chiếm Scarborough, cho rằng vấn đề này không đáng để đối đầu. Đó là một sai lầm và ít lâu sau đã thấy ngay. Một số thành phần hiếu chiến nhất trong hệ thống chính trị Trung Quốc, sau khi thấy hành động đe nẹt có kết quả lại càng leo thang thêm.
Trong nhiều tháng sau khi chiếm được Scarborough, Bắc Kinh nhanh chóng gia tăng các vụ xâm nhập quần đảo Senkaku ở Biển Hoa Đông, bị Trung Quốc đòi hỏi chủ quyền nhưng đang do Nhật Bản quản lý. Đồng thời Bắc Kinh còn tăng cường áp lực, không cho Philippines tiếp cận Bãi Cỏ Mây tại quần đảo Trường Sa.
Theo giới quan sát, nếu Trung Quốc chiếm hẳn Scarborough, nước này có thể thống trị Biển Đông. Ông Antonio Carpio, chuyên gia tư pháp Philippines mới đây khẳng định:«Một trạm radar đặt trên Scarborough sẽ giúp hoàn chỉnh ngay lập tức hệ thống radar Trung Quốc bao trùm lên toàn bộ Biển Đông. Bắc Kinh nhờ đó có thể áp đặt vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) tại Biển Đông».
Và đó vẫn chưa phải là điều tồi tệ nhất. Nếu không có nước nào phản ứng trước yêu sách này, Trung Quốc hầu như chắc chắn gây áp lực được với Nhật Bản phải trả lại đảo Okinawa và phần còn lại của chuỗi đảo Ryukyu. Các định chế nhà nước Trung Quốc, được báo chí chính thức hỗ trợ, đã từng kêu gọi Bắc Kinh lên tiếng đòi hỏi chủ quyền tại các hòn đảo chiến lược này của Nhật Bản.
Chuyên gia Gordon G. Chang nhận định, tham vọng lãnh thổ của Bắc Kinh càng lúc càng tăng lên. Tuy vậy người Mỹ dường như đã quên mất bài học quan trọng. «Tôi không nghĩ rằng chúng tôi sẽ để cho nước Mỹ bị lôi kéo vào một cuộc xung đột chỉ vì cá và vài hòn đá», một quan chức quân sự cao cấp của Mỹ đã nói với báo Washington Post như thế, vào thời điểm Trung Quốc chiếm bãi cạn Scarborough. «Không cho phép các đồng minh mà chúng tôi có ký hiệp ước hỗ tương kéo chúng tôi vào tình thế tranh chấp các đá ngầm, là điều mà tôi nghĩ là khá đồng thuận".
Mỹ qua phát biểu trên cho thấy Washington không muốn thực hiện hiệp ước an ninh với Philippines, nhưng theo ông Chang không thể tránh được một cuộc đối đầu với Trung Quốc. Washington chỉ hoãn cuộc xung đột được một thời gian. Bắc Kinh sẽ không dừng lại cho tới khi nào bị chặn đứng.
