Việc Thổ Nhĩ Kỳ hôm qua tuyên bố hai chiến đấu cơ F-16 tuần tra dọc biên giới của nước này đã bắn rơi máy bay Su-24 của Nga vì vi phạm không phận khiến Tổng thống Nga Vladimir Putin gọi hành động này là "đâm từ sau lưng do những kẻ đồng lõa với khủng bố thực hiện".
Lý giải nguyên nhân chiếc Su-24 của Nga bị bắn rơi, trong bài phân tích trên Vox, giáo sư Mark Galeotti, chuyên gia nghiên cứu về Nga tại Trung tâm Quan hệ Quốc tế thuộc Đại học New York, chỉ ra ba khả năng.
Thứ nhất là do sai sót của phi công. Có thể hai phi công trên chiếc Su-24 khi hoạt động ở khu vực biên giới đã mắc lỗi về định hướng và bay lạc vào không phận Thổ Nhĩ Kỳ trong thời gian ngắn. Khả năng này là khó xảy ra, vì Su-24 được trang bị các hệ thống dẫn đường hiện đại, nhưng chúng ta không thể hoàn toàn loại trừ nó.
Thứ hai, việc Su-24 bay vào không phận Thổ Nhĩ Kỳ có thể là một hành động "phô trương sức mạnh" mang ý nghĩa chính trị, ngoại giao của Nga trước một thành viên của NATO. Đây không phải là lần đầu tiên máy bay quân sự Nga áp sát hoặc tiến vào không phận các nước thuộc khối NATO, nhưng những lần trước đây, họ chỉ bị ngăn chặn chứ chưa bao giờ bị bắn rơi.
Thứ ba, có thể chiếc Su-24 của Nga tạm thời bay qua không phận Thổ Nhĩ Kỳ để trở về căn cứ sau khi ném bom vị trí của phiến quân ở Syria. Khu vực chiếc máy bay này ném bom có một số nhóm phiến quân do Ankara hậu thuẫn, trong đó có nhóm Alwiya al-Ashar, phiến quân người Turk có nguồn gốc từ Thổ Nhĩ Kỳ.
Theo giáo sư Galeotti, việc Nga không kích vào các mục tiêu phiến quân người Turkcó thể khiến Thổ Nhĩ Kỳ tức giận, và có hành động đáp trả khi phi công Nga bay vào không phận nước này.
Ông cũng chỉ ra rằng việc máy bay ném bom Nga hoạt động ở ngay sát biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ phần nào thể hiện sự bất cẩn, liều lĩnh của phi công khi cho rằng hành động đó sẽ không phải hứng chịu hậu quả.
 |
| Phiến quân Syria triển khai tên lửa TOW gần nơi Su-24 rơi. Ảnh: RT |
Tìm kiếm lợi ích từ đồng minh
Theo chuyên gia Andrew Bowen, giám đốc Viện Nghiên cứu Trung Đông, việc tỏ ra cứng rắn với Nga và đỉnh điểm là bắn hạ chiếc Su-24 có thể là một hành động có tính toán của Thổ Nhĩ Kỳ nhằm thắt chặt quan hệ và tìm kiếm lợi ích từ các đồng minh NATO.
Ngay sau vụ việc, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan hôm qua yêu cầu các thành viên NATO ở Bỉ họp khẩn để kêu gọi hỗ trợ thêm cả quân sự lẫn chính trị, nhằm đảm bảo an ninh biên giới Thổ Nhĩ Kỳ. Đây được coi là cách để ngăn chặn Nga có bất kỳ phản ứng nghiêm trọng nào với sự cố này. Tổng thống Erdogan cũng có thể tận dụng cơ hội này để hối thúc Mỹ mở rộng phạm vi triển khai hệ thống tên lửa phòng không Patriot dọc biên giới Thổ Nhĩ Kỳ.
Ông Erdogan có lẽ hy vọng sau sự cố, các đối tác NATO sẽ hợp tác gần gũi hơn với Thổ Nhĩ Kỳ thay vì với Nga và Iran, nhất là sau khi Pháp có những động thái hợp tác chặt chẽ hơn với Nga trong cuộc chiến chống IS.
Tuy nhiên, ông Bowen chỉ ra rằng có vẻ như không phải thành viên NATO nào cũng đáp ứng kỳ vọng của Thổ Nhĩ Kỳ và sẽ tận dụng cơ hội này để thay đổi chính sách với Nga trong quá trình tìm ra một giải pháp chính trị ở Syria. Mỹ đã rất nhanh chóng bác bỏ mọi sự liên quan đến sự cố này, đồng thời nhấn mạnh đây chỉ là "việc riêng giữa Nga với Thổ Nhĩ Kỳ".
 |
| Tổng thổng Thổ Nhĩ KỲ Raccep Tayyip Erdogan (trái) và Thủ tướng Ahmed Davutoglu. Ảnh: Sigmalive |
Căng thẳng âm ỉ
Các chuyên gia phân tích cho rằng việc Thổ Nhĩ Kỳ bắn hạ máy bay Nga là hậu quả của mối quan hệ căng thẳng âm ỉ kể từ khi Nga can thiệp quân sự vào Syria, bởi đây không phải lần đầu tiên quan hệ Nga - Thổ hục hặc vì sự cố bắn rơi máy bay.
Ngày 22/4/2012, lực lượng phòng không Syria bắn rơi một chiếc máy bay trinh sát F4 của Thổ Nhĩ Kỳ. Việc này đã khiến quan hệ Ankara và Moscow trở nên căng thẳng bởi Nga là nước hỗ trợ huấn luyện và cung cấp tên lửa phòng không cho quân đội Syria.
Căng thẳng gia tăng sau khi Tổng thống Erdogan lên án hành động can thiệp quân sự của Nga vào Syria mùa hè vừa qua và liên tục cảnh báo Ankara sẽ xét lại mối quan hệ với Moscow. Sau thắng lợi của Đảng Công lý và phát triển (AKP), ông Erdogan càng tỏ ra cứng rắn hơn với vấn đề Syria, đặc biệt là về vai trò của Tổng thống Syria Bashar al-Assad.
Gần đây, ông Erdogan đã vấp phải nhiều chỉ trích vì không có động thái bảo vệ phiến quân người Turk ở Iraq. Bởi vậy, với hành động bắn hạ máy bay Nga, ông muốn chứng tỏ rằng mình sẵn sàng có hành động cần thiết để hỗ trợ và bảo vệ họ ở Syria, theo chuyên gia Bowen.
Theo các chuyên gia phân tích, một cuộc chiến trên không quy mô lớn giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ sẽ khó xảy ra. Tuy nhiên, nếu Nga và Thổ Nhĩ Kỳ không tăng cường đối thoại trực tiếp theo hướng hạ nhiệt căng thẳng và tôn trọng các lợi ích quốc gia của nhau, thì những sự cố như thế này chắc chắn sẽ xảy ra nhiều hơn và có thể leo thang xung đột thậm chí còn xa hơn, ông Bowen cảnh báo.
Thổ Nhĩ Kỳ vi phạm nguyên tắc giao chiến
Ngày 24/11, ngay sau khi chiến đấu cơ F-16 của Thổ Nhĩ Kỳ bắn rơi chiếc Su-24 của Nga khiến một phi công thiệt mạng, Tổng thống Recep Tayyip Erdogan đã khẳng định trên truyền hình rằng không quân Thổ Nhĩ Kỳ đã tuân thủ quy ước giao chiến khi phóng tên lửa hạ chiếc máy bay "vi phạm không phận", theo Reuters.
"Bất chấp việc đã được cảnh báo tới 10 lần, chiếc chiến đấu cơ vẫn vi phạm vùng trời Thổ Nhĩ Kỳ và bị F-16 của chúng tôi bắn hạ theo quy ước giao chiến. Mọi người phải tôn trọng quyền bảo về biên giới của Thổ Nhĩ Kỳ", ông Erdogan nhấn mạnh.
Tuy nhiên, chuyên gia phân tích chính trị Ben Knight của tờ ABC thì cho rằng hành động bắn hạ chiếc Su-24 này của Thổ Nhĩ Kỳ là "nóng vội và không khôn ngoan", bởi theo các quy ước giao chiến phổ biến trên thế giới, Ankara có nhiều lựa chọn khác mà vẫn bảo vệ được chủ quyền vùng trời của mình.
Theo ông Knight, dù chiếc Su-24 của Nga có bay vào không phận của Thổ Nhĩ Kỳ, những dữ liệu radar mà cả phía Nga và Thổ Nhĩ Kỳ cung cấp đều cho thấy hành động bị coi là "xâm phạm không phận" của chiếc Su-24 không diễn ra trong thời gian dài, khoảng cách cũng không quá xa đến mức để bị bắn hạ bằng tên lửa.
Đồng tình với quan điểm này, bà Stefanie von Hlatky, giám đốc Trung tâm Chính sách Quốc phòng và Quốc tế thuộc Đại học Queen ở Kingston, Canada, cho rằng theo các quy tắc giao chiến thông thường, không phải lúc nào chiến đấu cơ các nước cũng phóng tên lửa vào máy bay vi phạm không phận.
Theo bà Hlatky, các nước đều có những quy định ứng xử riêng khi đối phó với các trường hợp vi phạm không phận, nhưng là một thành viên của NATO, Thổ Nhĩ Kỳ phải tuân thủ các quy trình hoạt động tiêu chuẩn như các nước khác.
Theo quy trình tiêu chuẩn này, sau khi phát hiện chiến đấu cơ nước ngoài tiến vào "vùng đệm", không quân Thổ Nhĩ Kỳ đầu tiên phải "tìm cách mở kênh liên lạc với phi công" trên chiếc máy bay đó. Trong trường hợp này, vùng đệm được tính là khu vực rộng 8 km tính từ đường biên giới Thổ Nhĩ Kỳ vào sâu trong lãnh thổ Syria.
Nếu sau vài lần bắt liên lạc không thành công, chiến đấu cơ Thổ Nhĩ Kỳ có thể xuất kích và áp sát máy bay nước ngoài để liên lạc trên bầu trời. Phi công Thổ Nhĩ Kỳ có thể liên lạc với phi công nước ngoài qua sóng vô tuyến, hoặc dùng cử chỉ để ra hiệu, bà Hlatky nói.
Nếu tất cả các biện pháp bắt liên lạc này đều không thành công, chiến đấu cơ Thổ Nhĩ Kỳ sẽ tìm cách "hộ tống" để buộc chiếc máy bay nước ngoài phải hạ cánh. Biện pháp sử dụng vũ khí để tiêu diệt chỉ được áp dụng khi máy bay nước ngoài có biểu hiện tấn công, đe dọa đến an ninh, an toàn của nước có chủ quyền.
Quy trình này đã được các nước thành viên NATO áp dụng trong nhiều lần máy bay quân sự Nga tiến vào vùng trời của họ trước đây. Trong nhiều lần xuất kích để ngăn chặn, phi công Anh và phi công Nga thậm chí còn vẫy tay chào nhau trên bầu trời, theo Telegraph.
Theo Bộ Quốc phòng Nga, những dữ liệu giám sát mà họ thu thập được cho thấy chiến đấu cơ F-16 của Thổ Nhĩ Kỳ không hề có bất cứ nỗ lực thiết lập liên lạc hay ra tín hiệu bằng cử chỉ với phi công Nga trước khi phóng tên lửa.
Cứ vào vùng đệm là 'kẻ địch'
Bà Hlatky cho rằng vấn đều mấu chốt nhất hiện nay cần được làm sáng tỏ là chiếc Su-24 của Nga bị bắn rơi trong vùng đệm, hay trên vùng trời của Thổ Nhĩ Kỳ. Vấn đề này chỉ có thể được làm sáng tỏ bằng hình ảnh radar rõ ràng hơn được hai bên cung cấp trong những ngày tới đây, nhưng nếu máy bay Nga bị bắn trong vùng đệm, rõ ràng Thổ Nhĩ Kỳ đã vi phạm các quy tắc giao chiến phổ biến được quân đội các nước trên thế giới chấp nhận.
Theo chuyên gia phân tích Roy Gutman của trang McClatchydc.com, một điểm đáng chú ý nữa là khi thiết lập vùng đệm vào tháng 7/2012 sau sự cố một chiếc F4 của Thổ Nhĩ Kỳ bị Syria bắn rơi, Ankara đã tuyên bố rằng không quân nước này sẽ coi bất cứ máy bay nào tiến vào khu vực 8 km này là "kẻ địch" và có hành động đối phó tương xứng.
Gutman cho rằng tuyên bố trên của Thổ Nhĩ Kỳ chẳng khác nào việc "đẩy" đường biên giới nước này vào sâu 8 km trong lãnh thổ Syria, hành động khó được chấp nhận theo luật pháp quốc tế.
Sau khi vụ việc xảy ra, Thổ Nhĩ Kỳ công bố một bản đồ mà họ cho là ghi lại đường bay của chiếc Su-24, đồng thời tuyên bố chiếc máy bay này đã vi phạm không phận Thổ Nhĩ Kỳ trong 17 giây sau khi nhiều lần bị cảnh báo.
 |
| Bản đồ do Thổ Nhĩ Kỳ công bố được cho là ghi lại đường bay của chiếc Su-24. Ảnh: CNN |
Tuy nhiên, RT chỉ ra rằng phần lãnh thổ của Thổ Nhĩ Kỳ mà họ cho là "bị xâm phạm" chỉ rộng khoảng 2,5 km. Với vận tốc bay 1.600 km/h, tương đương 445 m/s, chiếc Su-24 sẽ bay qua khu vực này chỉ trong chưa đầy 6 giây. Chỉ trong 6 giây ngắn ngủi này, F-16 Thổ Nhĩ Kỳ không thể bắn trúng được Su-24 của Nga.
Một câu hỏi quan trọng nữa được bà Hlatky đặt ra là có phải Thổ Nhĩ Kỳ bắn rơi chiếc cường kích Su-25 của Nga để giúp đỡ phiến quân người Turk ở Syria hay không.
Khu vực biên giới giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Syria là nơi nhiều nhóm phiến quân nổi dậy hoạt động, trong đó có các nhóm người Turk gốc Thổ Nhĩ Kỳ được Ankara hậu thuẫn. Khu vực chiếc Su-25 rơi là một trong những nơi được cho là tuyến đường trọng yếu để tuồn vũ khí từ Thổ Nhĩ Kỳ vào Syria cho các nhóm phiến quân nổi dậy thân phương Tây.
Theo bà Hlatky, nếu Thổ Nhĩ Kỳ bắn hạ Su-25 Nga để giúp phiến quân người Turk khỏi bị không kích, điều này có thể sẽ "khiến tình hình chiến sự tại khu vực trở nên phức tạp hơn". Rất có thể trong thời gian tới Nga sẽ thực hiện các chiến dịch không kích dữ dội tại khu vực này để trả thù cho hai phi công thiệt mạng.
 |
| Phiến quân người Turk tuyên bố bắn chết hai phi công Nga trong lúc họ nhảy dù. Ảnh: FAZ |
Về việc phiến quân người Turk tuyên bố bắn chết một phi công Nga trong lúc đang nhảy dù, chuyên gia này đánh giá đây là hành động vi phạm các quy định về xung đột quân sự của Liên Hợp Quốc. Theo luật này, các phi công nhảy dù ra khỏi máy bay quân sự phải được coi là tù binh và được đối xử theo các quy định về tù binh chiến tranh.
"Trước mắt chúng ta còn nhiều câu hỏi phải trả lời, nhưng rõ ràng Thổ Nhĩ Kỳ sẽ phải hứng chịu nhiều hậu quả nghiêm trọng về chính trị sau quyết định bắn rơi máy bay Nga của họ", bà Hlaky nhấn mạnh.
Theo VnE
