Bài toán dữ liệu sạch quyết định vị thế AI Việt Nam
Tại phiên thảo luận trong Hội thảo Internet Day 2025 (ngày 17/12), ông Lê Quốc Minh, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, nhấn mạnh rằng người Việt Nam phải chủ động đóng góp dữ liệu tiếng Việt chuẩn xác, nghiêm túc để huấn luyện các hệ thống trí tuệ nhân tạo.
Nhắc lại trải nghiệm từ năm 2006 - 2007, khi ông và đồng nghiệp thử nghiệm hệ thống dịch thuật của Google, chất lượng dịch máy thấp đến mức khiến nhiều người bật cười. Tuy vậy, chỉ vài năm sau, công nghệ dịch đã tiến bộ vượt bậc, đặc biệt ở cặp tiếng Anh - tiếng Nhật, đến mức nhà văn Haruki Murakami từng nhận xét rằng bản dịch máy còn “mượt hơn cả con người”.
"Chính sự thay đổi nhanh chóng đó khiến nhóm nghiên cứu đặt câu hỏi: Điều gì đã giúp mô hình cải thiện đến vậy?", ông Minh đặt vấn đề. Theo ông Minh, câu trả lời nằm ở dữ liệu.
Khi cùng Quốc hội tham gia các chương trình vận động các trường đại học cung cấp dữ liệu ngôn ngữ để huấn luyện AI, ông nhận thấy một thực tế đáng tiếc: người Việt giỏi công nghệ nhưng lại thiếu thói quen cung cấp dữ liệu chuẩn. Không ít người đưa vào các nội dung sai, chọc phá hệ thống hoặc cố tình thao túng thông tin, khiến dữ liệu huấn luyện bị méo mó, hỗn loạn. Hệ quả là mô hình không thể học đúng và không thể trở nên thông minh.
Ông dẫn trường hợp lỗi vị trí khi nhiều người cố tình kéo bản đồ về gần nhà mình hoặc chuyển địa danh từ Hà Nội sang Quảng Ninh chỉ để “cho vui”. Những hành vi tưởng vô hại ấy phá vỡ cấu trúc dữ liệu và làm chậm tiến trình phát triển công nghệ.
“Từ góc độ trách nhiệm xã hội, nếu muốn AI hiểu đúng tiếng Việt và phục vụ lợi ích người Việt, chúng ta phải coi việc đóng góp dữ liệu chuẩn là một quá trình nghiêm túc, không làm méo mó thông tin”, ông nhấn mạnh.
Khủng hoảng niềm tin báo chí và sự chuyển dịch tất yếu
Nói cụ thể về hoạt động của báo chí trong bối cảnh tin giả tràn lan gây khủng hoảng niềm tin hiện nay, ông Lê Quốc Minh cảnh báo báo chí đang đối diện một cuộc khủng hoảng niềm tin sâu sắc trên phạm vi toàn cầu. Điều chưa từng xảy ra. Việc này đặc biệt nghiêm trọng trong bối cảnh đã có giai đoạn xã hội gần như tuyệt đối tin tưởng vào báo chí.
Dẫn các khảo sát quốc tế, ông cho biết mức độ tin cậy đối với báo chí hiện chỉ ở mức 40 - 52%, thậm chí tại Anh và Nhật Bản chỉ hơn 30%. Ngay cả báo chí chính thống - vốn được coi là nền tảng thông tin chuẩn - cũng không còn giữ được vị trí tuyệt đối. Đáng chú ý, phần lớn người dùng Internet thừa nhận họ gặp khó khăn khi phân biệt thật - giả, và tình trạng này kéo dài nhiều năm.
Theo ông Minh, sự suy giảm niềm tin xuất phát từ nhiều nguồn như phân cực chính trị ở các nước đa đảng khiến báo chí bị cuốn vào tranh chấp; xu hướng né tránh tin tức ở giới trẻ, nhóm ngày càng ít tiếp cận báo chí và truyền hình; hay tình trạng “mệt mỏi thông tin” khi công chúng bị bủa vây bởi nội dung giật gân, tiêu cực và dày đặc.
Một yếu tố nguy hiểm khác là tin giả và nội dung độc hại trên mạng xã hội, đặc biệt trong các sự kiện như bầu cử hay đại dịch COVID-19. Theo ông Minh, thông tin xuyên tạc, bóp méo, thậm chí do AI tạo ra, đang bào mòn niềm tin không chỉ vào mạng xã hội mà cả vào truyền thông nói chung.
Dù vậy, ông khẳng định: “Niềm tin không biến mất mà đang dịch chuyển. Những tòa soạn làm báo minh bạch, sáng tạo, tôn trọng chuẩn mực vẫn giữ được sự tin cậy. Minh bạch vì thế trở thành lợi thế cạnh tranh của báo chí hiện đại: thay vì kêu gọi công chúng tin, báo chí phải chứng minh rằng mình xứng đáng được tin".
Báo chí làm mới nội dung, ứng dụng AI có trách nhiệm
Từ thực tiễn Báo Nhân Dân, ông Minh chia sẻ kinh nghiệm đổi mới cách tiếp cận công chúng, nhất là giới trẻ: phát triển nội dung đa nền tảng, sản phẩm đa phương tiện, triển lãm, sự kiện, video ngắn, đồ họa sáng tạo. Những chủ đề chính luận hay lịch sử, tưởng như khô khan, vẫn thu hút mạnh nếu được kể đúng cách.
Về ứng dụng AI trong báo chí, ông gọi đây là hướng đi tất yếu nhưng tiềm ẩn rủi ro nếu quá lệ thuộc. Nội dung thiếu kiểm chứng, sao chép, sai lệch sẽ khiến môi trường thông tin thêm “ô nhiễm”, góp phần làm suy giảm niềm tin xã hội. Vì vậy, ông đề nghị báo chí xây dựng chiến lược AI phù hợp với giá trị của nghề thay vì chạy theo công nghệ một cách bị động.
"Báo chí phải giữ những giá trị mà công nghệ không thể thay thế như tính nhân văn, kiểm chứng thông tin, trách nhiệm xã hội và khả năng tương tác trực tiếp với con người. Chỉ bằng cách làm báo vì cộng đồng, minh bạch và chuyên nghiệp, báo chí mới có thể khôi phục và củng cố niềm tin bền vững của công chúng”, ông Lê Quốc Minh nói.
