Tại lễ kỷ niệm 70 năm của ngành kế hoạch và đầu tư, bộ trưởng kêu gọi cán bộ cần nghiên cứu trên tinh thần sáng tạo và đổi mới? Vì sao ông lại muốn tinh thần đó?
- Chúng tôi là cơ quan hoạch định chiến lược, xây dựng chính sách phát triển cho đất nước. Đây là công việc cực kỳ hệ trọng, đòi hỏi tư chất đổi mới, đòi hỏi những con người có tư duy tốt, kiến thức toàn diện, không chỉ kiến thức trong nước mà kiến thức của thế giới.
Chúng ta không thể một mình đi một đường. Chúng ta phải đi con đường chung của nhân loại. Muốn đi con đường chung đó, chúng ta phải biết nhân loại đang làm gì, các quốc gia phát triển họ đi ra sao, và Việt Nam đang đứng ở đâu trong lộ trình này. Đấy là đòi hỏi thực tế, và cần kiến thức.
Bên cạnh đó, cũng cần có tâm huyết với đất nước, phải trăn trở tại sao nước mình còn phát triển chậm và kém thế, tại sao người dân còn ta thán nhiều như thế. Trăn trở vậy mới giúp hoạch định chiến lược tốt, chính sách tốt. Đây là việc trí tuệ, không ai ép buộc, nên phải tạo môi trường đổi mới sáng tạo cho cán bộ trong cơ quan.
Tôi muốn nói, sáng tạo chỉ có khi người ta hưng phấn làm việc. Tôi kêu gọi, và cam kết môi trường bình đẳng thuận lợi cho nghiên cứu, sáng tạo để có thể tham mưu cho lãnh đạo Đảng và Nhà nước những đột phá về thể chế. Tức là phải suy nghĩ khác đi để làm khác đi.
Với tinh thần đổi mới, ông đã được nhiều người ca ngợi, ngay cả trên diễn đàn Quốc hội. Cá nhân ông có bị sức ép vì việc đó?
- Cạnh tôi có nhiều lãnh đạo cấp cao ủng hộ và khuyến khích sự đổi mới này. Quốc hội cũng ủng hộ tôi đổi mới, Chính phủ cũng ủng hộ. Tôi nghĩ, khi đổi mới được kiểm chứng là có lợi cho dân tộc, cho đất nước thì sẽ được ủng hộ.
Tuy vậy, để đổi mới không thoát khỏi đụng chạm lợi ích của bộ này, ngành kia, hay các cá nhân. Có người không đồng ý, họ phản ứng lại. Chúng tôi chịu không ít áp lực, và cá nhân tôi cũng bị áp lực khi làm các luật.
Ví dụ khi làm Luật Đầu tư công và Chỉ thị 1792, chúng tôi bị phản ứng quyết liệt, nhưng nay thì mọi người đều thấy tốt. Nếu vì lợi ích cục bộ thì chúng tôi không làm để hàng năm có người tới xin xỏ. Đặt đầu tư trong trung hạn (thay vì hàng năm), chúng tôi phải vượt qua chính mình.
Đổi mới là đụng chạm, đổi mới mà không bị phản ứng thì không phải đổi mới.
Nhưng tinh thần đổi mới mà ông trăn trở lâu nay cũng gặp không ít khó khăn. Chẳng hạn, dự luật quy hoạch ông chủ trì đang được ủng hộ sẽ giúp cắt giảm chi phí tới 8.200 tỉ đồng. Nhưng ông đã không thành công!
- Đó là câu hỏi hay. Tôi có thể nói không phải chỉ 8.200 tỉ đồng đâu. Đó chỉ là số tiền bỏ ra để làm các luật, và các quy hoạch. Cái tác hại phải lên đến nhiều lần như thế ở đất nước này khi các luật, các quy hoạch được ra đời tràn lan, chồng chéo lẫn nhau và hạn chế phát triển.
Tôi rất tiếc là Chính phủ không thông qua luật này để trình Quốc hội dù nó được đánh giá là rất đổi mới theo tinh thần nhiều luật mà chúng tôi đã làm.
Nó đụng chạm đến quá nhiều ngành, quá nhiều cá nhân nên không được ủng hộ. Có thế thôi. Để cho nhiệm kỳ sau thì làm lỡ cả nhịp phát triển của đất nước. Tôi rất tiếc điều này, nhưng tôi không thể làm gì hơn được.
Tại buổi lễ kỷ niệm 70 năm của ngành ông đã cam kết rất mạnh mẽ về đổi mới thể chế. Vì sao ông cứ mãi trăn trở về chuyện này thế?
- Ba mươi năm đổi mới vừa qua, chúng ta có nhiều thành tựu, nhưng có một thành tựu xuyên suốt, nguyên nhân của mọi nguyên nhân, là chúng ta đổi mới được từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Điều này đã tạo ra lớp lớp động lực để Việt Nam phát triển, và thay đổi xã hội như hôm nay. Nhưng sau 30 năm, dư địa và các tác động đã dần cạn đi, chúng ta đã chững lại trong vài năm vừa qua, nếu không cẩn thận có thể còn đi xuống. Nếu Việt Nam cứ bình bình thế này chúng ta sẽ gặp khó khăn, và tụt hậu là rõ ràng.
Chúng tôi đang phân tích, động lực nào giúp Việt Nam tăng trưởng trong tương lai. Chúng tôi tập hợp xung quanh mình hàng trăm chuyên gia hàng đầu thế giới, gồm cả những người đoạt giải Nobel kinh tế, và nhiều chuyên gia hàng đầu của Việt Nam do Ngân hàng Thế giới đứng đầu để nghiên cứu báo cáo 2035.
Chúng tôi thấy rằng, vấn đề sống còn và căn cơ nhất là chúng ta phải tiếp tục thay đổi và hoàn thiện thể chế kinh tế theo hướng xây dựng những nhân tố thị trường đầy đủ hơn.
Chúng ta mới chớm chân vào kinh tế thị trường, chưa xây dựng được các nhân tố thị trường nền tảng. Đất đai là thí dụ. Chúng ta không có thị trường đất đai. Nói đúng hơn là thị trường đất đai của Việt Nam rất méo mó do chưa phân tách được quyền sử dụng và quyền sở hữu. Vì thế, thị trường này là thị trường ngầm.
Nhìn rộng ra, việc phân bổ nguồn lực của đất nước này vẫn theo mệnh lệnh hành chính là chính, không theo thị trường. Nếu theo thị trường, ai sử dụng vốn, đất đai, tài nguyên hiệu quả nhất thì phải được tiếp cận chứ. Chúng ta có cơ chế này chưa? Chưa.
Lao động cũng vậy, kể cả trong bộ máy công quyền, trong doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, và thậm chí trong đời sống xã hội. Phải có thị trường lao động, nơi anh làm tốt thì được sử dụng, đãi ngộ cao, không đáp ứng yêu cầu thì phải bị sa thải.
Báo cáo 2035 mà ông đang chủ trì có làm rõ định nghĩa kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là như thế nào không?
- Báo cáo 2035 không làm rõ định nghĩa đó. Báo cáo nêu rằng, Việt Nam cần phải hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường vì kinh tế thị trường là tinh hoa của nhân loại. Còn mục tiêu xã hội chủ nghĩa chúng ta đã lý giải trong báo cáo văn kiện chính trị trình ra Đại hội Đảng lần thứ 12 rồi.
Đó là sử dụng các nguồn lực để thu hẹp khoảng cách giàu nghèo, chăm lo cho người yếu thế để không ai rớt lại đằng sau như tuyên bố phát triển của Liên hiệp quốc đến năm 2030. Ai ai cũng được chăm lo, đó là chủ nghĩa xã hội. Đảng đang làm điều đó.
Báo cáo 2035 phân tích cần hoàn thiện kinh tế thị trường như thế nào để tạo ra những xung lực mới cho phát triển.
Nhìn lại nỗ lực thay đổi thể chế trong năm năm qua, ông có thể nói gì?
- Đại hội Đảng lần thứ 11 đã xác định là cải cách thể chế là một trong ba khâu đột phá. Trong năm năm qua có bước chuyển mạnh mẽ về thể chế, bắt đầu từ Hiến pháp tới các luật tổ chức bộ máy trung ương và địa phương; các luật dân sự, hình sự, kinh tế... mỗi luật có tác động mạnh theo hướng tiến bộ.
Nhưng những cố gắng đó chưa đủ vì vấn đề then chốt nhất là phải hoàn thiện và thúc đẩy các nhân tố thị trường đầy đủ và hiện đại. Chúng ta còn nhiều việc phải làm, còn tiếp tục phải hoàn thiện theo các nấc thang phát triển của Việt Nam.
Ngắn gọn, tôi có thể nói đổi mới thể chế là điểm sáng ấn tượng trong năm năm qua nhưng còn phải làm nhiều hơn nữa trong năm năm tới.
Trân trọng cảm ơn ông!
Theo TBKTSG
