Mạng blockchain Việt Nam có thể vào top 3 thế giới

Trong cuộc trao đổi với Tạp chí VietTimes, ông Phan Đức Trung - Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA), Chủ tịch HĐQT 1Matrix (thành viên hệ sinh thái Techcombank - One Mount Group - Masterise Group) đã chia sẻ về hành trình kiến tạo Mạng dịch vụ đa chuỗi blockchain quốc gia và khát vọng đưa Việt Nam lọt vào nhóm 3 mạng blockchain hàng đầu thế giới.

Hành trình khởi tạo blockchain Make in Vietnam

- Tại Diễn đàn quốc gia về phát triển doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam lần thứ VI (tháng 1/2025), One Mount Group (công ty mẹ của 1Matrix) được Tổng bí thư Tô Lâm trao biểu trưng giao nhiệm vụ phát triển mạng blockchain Layer 1 “Make in Vietnam”, một hạ tầng số quốc gia mang tính chiến lược. Theo ông, đâu là cơ sở để doanh nghiệp được lựa chọn và ý nghĩa của sự kiện này đối với ngành blockchain Việt Nam?

- Thực ra, dự án này không bắt đầu từ doanh nghiệp, mà từ tầm nhìn quốc gia. Trước khi 1Matrix ra đời, ý tưởng về một Mạng dịch vụ đa chuỗi blockchain Việt Nam - Vietnam Blockchain Service Network (VBSN) đã được khởi thảo trong quá trình xây dựng “Chiến lược Blockchain quốc gia”, do Bộ Thông tin và Truyền thông (nay là Bộ Khoa học và Công nghệ) và Hiệp hội Blockchain Việt Nam soạn thảo.

Chiến lược này được Chính phủ ban hành tại Quyết định 1236 ngày 22/10/2024, đặt mục tiêu phát triển blockchain như một hạ tầng quốc gia, phục vụ chuyển đổi số, chính phủ số và kinh tế số.

Trong quá trình chuẩn bị, chúng tôi nghiên cứu sâu các mô hình blockchain quốc gia tiêu biểu trên thế giới như: X-Road của Estonia, EBSI của Liên minh châu Âu và BSN (Trung Quốc).

Estonia, quốc gia chỉ hơn 2 triệu dân đã tiên phong trong việc ứng dụng blockchain vào chính phủ điện tử, từ rất sớm, thậm chí trước cả khi Bitcoin ra đời. Với cách làm nhanh, gọn và hiệu quả, Estonia đã trở thành hình mẫu truyền cảm hứng cho toàn châu Âu trong hành trình chuyển đổi số.

EU thì phát triển EBSI phục vụ hộ chiếu điện tử, tạo nên “e-ID” chung cho 27 quốc gia. Còn Trung Quốc, phát triển BSN - một mạng blockchain quốc gia kết hợp giữa Nhà nước, các tập đoàn viễn thông và 6 ngân hàng lớn.

Ban đầu, nhiều người lo ngại BSN mang tính kiểm soát quyền riêng tư. Nhưng khi đến tận nơi tìm hiểu, tôi nhận thấy họ làm rất bài bản và có tầm nhìn dài hạn, giống cách họ từng đi trước về robot hay xe điện. Khi thế giới còn bàn về 6G, Trung Quốc đã xác định blockchain là nền tảng lõi cho nền kinh tế số.

Sau khi hai bộ sáp nhập, Hiệp hội Blockchain Việt Nam tiếp tục đề xuất xây dựng mạng blockchain quốc gia “Make in Vietnam”. Đến ngày 15/1/2025, tôi thay mặt Hiệp hội trình bày đề án lên lãnh đạo và được báo cáo trực tiếp trước Tổng bí thư. Rất may mắn, dự án nhận được sự đồng hành của Techcombank cùng nhiều đơn vị tâm huyết. Từ đó, dự án được phê duyệt và One Mount Group được giao trọng trách thực hiện.

Để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng hạ tầng số quốc gia “Make in Vietnam”, One Mount Group đã thành lập công ty con - Công ty Cổ phần 1Matrix, với sứ mệnh phát triển mạng blockchain Layer 1 do người Việt làm chủ.

- Từng làm việc với nhiều kiến trúc sư trưởng blockchain quốc tế và nghiên cứu X-Road (Estonia), EBSI (EU) và BSN (Trung Quốc), ông đánh giá đâu là bài học quan trọng nhất để Việt Nam tận dụng lợi thế đi sau và tránh những sai lầm của các quốc gia đi trước?

- Tôi nhớ trong quá trình triển khai, một chuyên gia tư vấn quốc tế nói vui: “Nếu Việt Nam làm được thế này, có thể đứng top 3 thế giới, thậm chí là số 1 về mạng blockchain dịch vụ”. Nghe rất tự hào, nhưng cũng áp lực, bởi quy mô và yêu cầu kỹ thuật của dự án này thực sự rất lớn.

Nhưng nhờ đó, tôi có cơ hội tiếp xúc, trao đổi với nhiều kiến trúc sư trưởng blockchain quốc tế. Họ chia sẻ rất thật, không chỉ về thành công mà cả những “ngây thơ” trong giai đoạn khởi đầu về cách đặt tên mạng.

Việt Nam có lợi thế rất lớn “đi sau nhưng đi đúng hướng”. Chúng ta có thể học từ những mô hình đi trước như châu Âu, Trung Quốc, Estonia, tránh được những bước thử sai, rút ngắn thời gian.

1Matrix có thể gọi là “gặp thời” (cười), nhưng không phải là sự may mắn ngẫu nhiên. Đó là kết quả của quá trình chuẩn bị dài hơi, kiên định với một tầm nhìn rõ ràng xây dựng mạng blockchain vì chủ quyền dữ liệu quốc gia.

"Đốt tiền" để xây móng mạng blockchain Việt Nam

- Blockchain đòi hỏi tính phân tán nhưng vẫn phải đảm bảo chủ quyền dữ liệu. Theo ông, mô hình nào cân bằng được hai yếu tố này và giúp mạng vận hành bền vững?

- Chúng tôi đang đầu tư rất lớn, thậm chí có thể nói là “đốt tiền” cho giai đoạn nền móng. Nhưng mong muốn lớn nhất của tôi là khi mạng đi vào vận hành ổn định, sẽ được bàn giao để hoạt động theo mô hình hợp tác công - tư (PPP).

Mô hình này vừa giúp Nhà nước đảm bảo chủ quyền dữ liệu và định hướng chiến lược, trong khi khu vực tư nhân đóng vai trò đầu tàu công nghệ, sáng tạo và tối ưu vận hành. Nhờ đó, vừa giảm được gánh nặng cho ngân sách, vừa đảm bảo được tốc độ đổi mới và tính minh bạch.

Thực ra, blockchain là hạ tầng, nên nó không có doanh thu trực tiếp. Giá trị thật của mạng này nằm ở 3 trụ cột: giảm chi phí vận hành, tăng năng suất lao động và thúc đẩy kinh tế số. Mục tiêu trọng tâm mà mạng dịch vụ đa chuỗi blockchain Việt Nam hướng tới xây dựng một hạ tầng số mang tính nền tảng, bảo đảm chủ quyền dữ liệu, nâng hiệu suất an toàn nền kinh tế.

- Thực tế xây blockchain thì dễ, nuôi hệ sinh thái vận hành được mới khó. 1Matrix sẽ làm gì để blockchain này thực sự vận hành trong đời sống kinh tế số, chứ không chỉ dừng lại ở một sản phẩm công nghệ thử nghiệm?

- Cũng may là chúng tôi “ở chung với nhà giàu” (cười), không thì chắc phải chạy đi “bán token” rồi. Thực tế, nếu không có sự đồng hành của những doanh nghiệp lớn, dự án này khó có thể vận hành nổi.

Hiện 1Matrix đang nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các đối tác như Amazon Web Services, CMC… về hạ tầng Cloud. Tôi vừa chia sẻ với Bộ Khoa học và Công nghệ rằng đây là bước đi chiến lược cực kỳ quan trọng, cần được Chính phủ hỗ trợ, tương tự cách Trung Quốc đã triển khai 100 cloud trên toàn quốc để vận hành mạng BSN hiệu quả.

Thực tế, việc duy trì một “node” blockchain thôi cũng rất tốn kém. Vì vậy, giai đoạn đầu cần có chính sách về hạ tầng và dữ liệu quốc gia để hỗ trợ, sau đó mới chuyển dần sang cơ chế thị trường. Tôi vẫn hay đùa: “Khi nào mạng tắt là… hết tiền”.

Rút ngắn tiến độ 50%

- Sau nhiều tháng triển khai, dự án đã ghi nhận những kết quả cụ thể nào, thưa ông?

- Kết quả bước đầu đã vượt xa kỳ vọng. Báo cáo nội bộ cho thấy tiến độ triển khai được rút ngắn khoảng 50% so với kế hoạch. Thứ hai, dự án nhận được sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp trong nước.

Techcombank là đơn vị đầu tiên thí điểm ứng dụng; một số tổ chức giáo dục cũng đã thử nghiệm; Bộ Công Thương kết nối qua nền tảng VNeID để hỗ trợ xác thực thông tin.

Nhìn chung, nhóm ngân hàng là lực lượng đi đầu và quyết liệt nhất, bởi họ vừa đi đầu chuyển đổi số, vừa là mắt xích trung tâm lan tỏa hệ sinh thái blockchain trong nền kinh tế.

- Với tốc độ triển khai nhanh như vậy, đâu sẽ là những khu vực và lĩnh vực được ưu tiên thí điểm đầu tiên để mạng blockchain quốc gia thực sự phát huy hiệu quả?

- Chúng tôi xác định ba trọng tâm ưu tiên. Thứ nhất là Đà Nẵng - địa phương đi đầu trong chuyển đổi số, có tinh thần chủ động và dám thử nghiệm. Thành phố muốn ứng dụng blockchain vào quản lý hành chính, tài chính, và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất ở đây là thiếu nhân lực, nên phải vừa làm, vừa đào tạo, vừa chuẩn hóa đội ngũ.

Thứ hai là khối hành chính công, lĩnh vực đang “khát” nhân lực chuyển đổi số và rất cần nền tảng xác thực dữ liệu minh bạch, chống giả mạo, chống gian lận.

Thứ ba là tài chính - ngân hàng và khối doanh nghiệp lớn, nơi blockchain có thể tạo ra giá trị tức thì, từ việc xác thực giao dịch, tối ưu quy trình, đến bảo đảm an toàn dữ liệu. Nhiều doanh nghiệp lớn như Vingroup, SHB, Dragon Capital và các đối tác quốc tế đã chủ động tham gia.

Thậm chí, KuCoin - top 9 sàn giao dịch lớn nhất thế giới đang hợp tác cùng chúng tôi, bởi họ nhìn thấy cơ hội không chỉ ở công nghệ blockchain, mà còn trong mảng tài sản số, vốn là một trong những ứng dụng quan trọng nhất của blockchain trong tài chính hiện đại.

Tôi luôn nhấn mạnh blockchain là công nghệ về ứng dụng đa ngành, còn tài sản số là ứng dụng công nghệ blockchain chuyên biệt trong tài chính. Nếu hiểu đúng ranh giới này, Việt Nam có thể đi rất nhanh và đi xa.

Blockchain không phải là "phép đũa thần"

- Nhiều tập đoàn lớn từng thất bại dù đầu tư hàng tỷ USD cho blockchain. Theo ông, đâu là “bài học xương máu” để Việt Nam không lặp lại những sai lầm đó khi xây dựng mạng blockchain quốc gia?

- Trước hết, doanh nghiệp nhỏ không nên dùng blockchain, vì chi phí đầu tư và vận hành quá lớn. Nếu hệ sinh thái không đủ rộng, dự án sẽ “chết yểu” rất nhanh.

Thứ hai, blockchain không dành cho những ai muốn nắm quyền tuyệt đối. Bản chất của công nghệ này là đồng thuận và chia sẻ, chứ không phải kiểm soát hay chi phối. Nếu chưa đóng góp gì đã muốn điều khiển tất cả, hệ thống đó chắc chắn không thể tồn tại lâu dài.

Cuối cùng, phải hiểu rằng blockchain không phải là “phép đũa thần”. Nó không thay thế hoàn toàn cơ sở dữ liệu tập trung, mà vận hành song song với hệ thống hiện hữu. Dữ liệu gốc vẫn nằm ở kho tập trung, còn blockchain chỉ lưu trữ phần xác thực, đối chiếu, bảo đảm tính minh bạch và duy nhất của thông tin.

Đưa toàn bộ dữ liệu lên chuỗi là điều không khả thi, vì mỗi thông tin sẽ được nhân bản trên hàng nghìn, thậm chí hàng chục nghìn máy chủ, khiến chi phí tăng lên theo cấp số nhân. Do đó, chỉ những dữ liệu thực sự có giá trị mới nên được ghi lên chuỗi.

Tôi vẫn hay nói với các kỹ sư của mình rằng: “Internet là mạng truyền tải thông tin, còn blockchain là mạng truyền tải giá trị”. Internet giúp thông tin luân chuyển hai chiều, còn blockchain giúp giá trị được lưu thông và xác thực duy nhất. Đó là sự khác biệt căn bản và cũng là lý do vì sao blockchain không chỉ là công nghệ, mà là hạ tầng nền tảng của nền kinh tế số trong tương lai.

- Để blockchain trở thành hạ tầng nền tảng cho kinh tế số, theo ông, Chính phủ nên ưu tiên chính sách nào trước mắt, đặc biệt về hạ tầng dữ liệu và nguồn nhân lực?

- Tôi chỉ mong hai điều: đầu tư cho hạ tầng dữ liệu và con người. Cụ thể, nên có chính sách ưu đãi thuế thu nhập cho chuyên gia công nghệ cao, nhất là người Việt Nam.

Hiện nay, chuyên gia nước ngoài đang được hưởng ưu đãi thuế nhiều hơn, trong khi nhân lực Việt giỏi lại phải chịu mức thuế cao hơn, dẫn tới tình trạng chảy máu chất xám. Chỉ cần hai chính sách ấy, hạ tầng dữ liệu mở và ưu đãi thuế cho nhân lực chất lượng cao là đủ để ngành blockchain Việt Nam phát triển bền vững.

- Nhìn về tương lai, ông hình dung vị thế của Việt Nam sẽ ở đâu trên bản đồ blockchain toàn cầu? Và 1Matrix sẽ đóng vai trò như thế nào trong hành trình đưa công nghệ “Make in Vietnam” ra thế giới?

- Tôi tin Việt Nam hoàn toàn có thể vươn vào top 3 mạng blockchain hàng đầu thế giới, nếu chúng ta kiên định với con đường đang đi. 1Matrix sẽ được biết đến như doanh nghiệp tiên phong, dám nghĩ, dám làm và dám đầu tư cho một sứ mệnh mang tầm quốc gia.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu ấy, không thể chỉ có nỗ lực của doanh nghiệp. Chúng tôi rất cần sự đồng hành từ Nhà nước, Hiệp hội và các tổ chức quốc tế, để cùng chia sẻ một tầm nhìn chung blockchain là hạ tầng số quốc gia. Khi tất cả cùng tin vào điều đó, Việt Nam sẽ tạo nên sức mạnh hợp lực đủ lớn để bước ra toàn cầu.

- Xin cảm ơn ông!