Tháng 5/2021 vừa qua, sau 3 lần tiếp cận địa điểm con tàu gặp nạn để khảo sát, nghiên cứu, Bộ Quốc phòng và Hội địa lý Nga mới có thể đưa ra những đánh giá chi tiết về bối cảnh xảy ra tai nạn của con tàu “Armenia”.
Vị trí của tàu “Armenia” nằm ở độ sâu 1.500m, cách thành phố Yalta 15 hải lý. Bộ Quốc phòng và Hội địa lý Nga đã sử dụng thợ lặn robot để thăm dò. Hình ảnh đầu tiên mà robot thợ lặn cung cấp là quả chuông ở phần mũi tàu, trên đó ghi rõ tên gọi của con tàu, vì vậy mà xác định dược đây là tàu vận tải – quân y “Armenia”. Trong đợt khảo sát lần thứ nhất này, các chuyên gia đã kết luận được hai vấn đề.
Thứ nhất là khảo sát toàn bộ kích thước của con tàu. Thứ hai, kết luận nguyên nhân gặp nạn của tàu “Armenia” là do máy bay ném bom của không quân phát xít Đức, chứ không phải bị tấn công bằng ngư lôi như nhiều nguồn tin đã đưa. Do một số chi tiết cơ bản của tàu “Armenia” không được camera của robot thợ lặn cung cấp, cho nên giả thuyết bị không quân Đức tấn công vẫn được tiếp tục điều tra.
Bộ Quốc phòng Nga sau đó cấp tập chuẩn bị tổ chức khảo sát lần thứ 2. Trung tâm nghiên cứu dưới nước thuộc Hội địa lý Liên bang Nga đã trang bị thiết bị ghi hình chất lượng cao giúp các chuyên gia có thể xem xét con tàu bị đánh chìm thật chi tiết, để tái hiện lại toàn cảnh những gì đã xảy ra vào ngày 7/11/1941 đối với tàu vận tải - quân y “Armenia”.
Cuộc khảo sát lần thứ 2 được tiến hành vào tháng 4/2021. Với camera có độ phân giải cao, các chuyên gia đã quan sát được toàn bộ thân tàu. Trên mạn phải của đuôi tàu, các chuyên gia đã phát hiện khẩu pháo 21-K, không tìm thấy những chiếc xuồng cứu nạn, điều này chứng tỏ: tàu “Armenia ”không bị phá hủy.
Cần trục để nâng, hạ xuồng cứu nạn trên mạn phải ở trạng thái mở, tách ra khỏi mạn, dây cáp bị đứt. Trên mỗi boong tàu, xuồng cứu nạn được xếp thành hai hàng, hàng phía dưới được xếp trên giá xuồng, đăt trực tiếp trên boong, hàng phía trên đặt trên giá treo của cần trục. Các ô cửa để xếp hàng ở mũi và đuôi tàu được mở rộng hết cỡ.
Tổng hợp tất cả các yếu tố trên, có thể kết luận rằng nguồn tin trước đó cho rằng tàu “Armenia” bị đánh chìm trong 4 phút là chưa hoàn toàn thuyết phục, bởi việc hạ xuống nước hai dãy xuồng có người trong khoang cần ít nhất là 20 phút. Việc cửa xếp hàng ở trạng thái mở hết cỡ chứng tỏ tổ lái và hành khách của con tàu đã tìm mọi cách có thể để thoát nạn.
Vậy, những người trên các xuồng cứu nạn đã đi đâu? Số phận của họ hiện giờ ra sao? Với những câu hỏi này, các chuyên gia của Trung tâm nghiên cứu dưới nước vẫn chưa có lời giải.
Trung tâm nghiên cứu dưới nước của Hội địa lý Liên bang Nga đã phát động dự án có tên “Tàu vận tải – quân y Armenia, tưởng nhớ và tri ân các thủy thủ và hành khách”. Mục đích của dự án là tìm ra kết luận chính xác về các sự kiện trong lịch sử, ghi lại đầy đủ danh sách những người đi trên con tàu gặp nạn để tưởng nhớ họ và làm sảng tỏ giả thuyết con tàu bị đánh chìm. Cuộc khảo sát lần thứ hai không thể tiến hành đến cùng do điều kiện thời thiết.
Cuộc khảo sát lần thứ 3 được tiến hành vào tháng 5/2021.
Kết quả của cuộc khảo sát lần 3 như sau: Các chuyên gia phát hiện 2 khẩu pháo 21-K, một khẩu ở mạn trái của đuôi tàu, một ở mạn trái của mũi tàu, trên mạn phải của mũi tàu vẫn còn giá để vũ khí, trên giá không có vũ khí. Không tìm thấy xuồng cứu nạn trên mạn trái. Điều này khẳng định kết luận của những lần khảo sát trước là chính xác. Cửa xếp hàng của mạn trái mở.
Các chuyên gia có thể xem xét, đánh giá và phân tích một cách tỉ mỉ những tác động đối với kết cấu thân tàu của một vụ tấn công bằng không quân, căn cứ vào kết quả phân tích vật liệu có độ chính xác cao để tái hiện lại diễn biến của cuộc tấn công đó.
Giai đoạn cuối cùng của cuộc khảo sát là trục vớt quả chuông của tàu. Công việc khôi phục, sửa chữa quả chuông vẫn đang được các chuyên gia của Trung tâm nghiên cứu dưới nước tiến hành.
Theo đánh giá ban đầu, chuông được làm bằng hợp kim đồng thiếc, nặng 32kg, đường kính 380 mm, cao 390 mm, chuông có hình dáng của chuông nhà thờ, giống như tất cả các chuông vẫn đúc cho những con tàu thời đó. Trên chuông có ghi “ARMENIA”, có lẽ đây sẽ là thành phần trung tâm của tượng đài để tưởng nhớ những người đã hy sinh trong vụ đắm tàu cách đây 80 năm.
