 |
Vào ngày lễ Tình nhân, luật sư Mã, 36 tuổi, sống ở tỉnh Chiết Giang phía đông Trung Quốc nhận ra rằng mình đã bị đánh dấu đỏ trong ứng dụng thanh toán trên điện thoại thông minh. Theo quy định của chính phủ, những người có dấu hiệu này sẽ phải cách ly trong 14 ngày. Luật sư Mã sẽ không được phép di chuyển từ nhà anh ở Lệ Thủy (Lishui) đến thành phố Hàng Châu để làm việc. Tại Hàng Châu, có nhiều trạm kiểm soát được thiết lập để ngăn chặn dịch bệnh. Chỉ những người có dấu hiệu màu xanh lá mới được phép di chuyển.
Nhưng điều trớ trêu là luật sư Mã không hề bị nhiễm Covid-19.
Mã là một trong số hàng triệu người bị chính phủ Trung Quốc giám sát việc di chuyển thông qua phần mềm trên điện thoại thông minh.
Đây là cách mà chính phủ Trung Quốc nỗ lực thực hiện để ngăn chặn sự lây lan của Covid-19. Đây cũng là một thử nghiệm thực tế hiếm hoi về việc ứng dụng công nghệ trên quy mô lớn.
Christos Lynteris, một nhà nhân chủng học tại Đại học St Andrew, người đã nghiên cứu về dịch bệnh ở Trung Quốc cho biết, việc ứng dụng công nghệ trên quy mô lớn như thế này là chưa từng có.
Nhưng thử nghiệm ở Hàng Châu cũng cho thấy những hạn chế của việc áp dụng công nghệ thông minh kết hợp với phương pháp khảo sát cổ lỗ cho một quy mô dân số lớn. Đã có những báo cáo về việc một số người bị đánh dấu không chính xác, trở thành nạn nhân của một thuật toán không hoàn hảo.
Ứng dụng “Mã sức khỏe”
Hệ thống xếp hạng mà luật sư Mã bị đánh dấu nhầm có tên là “Mã sức khỏe”. Nó được tích hợp vào ứng dụng thanh toán Alipay. Ứng dụng này được Ant Financial – một chi nhánh của người khổng lồ thương mại điện tử Alibaba – phối hợp với chính quyền thành phố Hàng Châu phát triển.
Ứng dụng này được tung ra vào tuần trước khi hàng triệu người Trung Quốc trở lại làm việc sau một kỳ nghỉ Tết bị kéo dài do dịch Covid-19.
Các màu sắc được đưa ra dựa trên một phân tích tự động sử dụng dữ liệu lớn để xác định những người có khả năng mang mầm bệnh Covid-19.
Truyền thông nhà nước Trung Quốc thông báo rằng mã màu sắc này được áp dụng cho người dân tại 3 tỉnh Chiết Giang, Tứ Xuyên và Hải Nam, cùng với thành phố Trùng Khánh, tổng cộng là gần 180 triệu người. Hệ thống này sẽ sớm được áp dụng trên toàn quốc.
Tại Hàng Châu, nơi hệ thống được áp dụng lần đầu tiên, ông Trương Trung Tam, Phó Bí thư thành ủy thành phố cho biết “Mã sức khỏe” sẽ đánh giá tình trạng của một người thông qua lịch sử di chuyển của họ và những người mà họ đã tiếp xúc.
3 màu sắc được áp dụng để phân loại những người có nguy cơ mắc Covid-19 là xanh lá, vàng và đỏ. Xanh lá là khỏe mạnh. Vàng hoặc Đỏ là những mức độ rủi ro ngày càng tăng mà họ có thể gây ra cho cộng đồng.
Những người có mã QR màu đỏ không được phép vào các địa điểm công cộng như ga tàu điện ngầm, nhà hàng hoặc trung tâm mua sắm trong ít nhất 14 ngày. Những người có mã màu vàng sẽ bị hạn chế di chuyển trong 7 ngày.
Trong số 7,6 triệu cư dân Hàng Châu được gán mã sức khỏe, có 93% được đánh dấu màu xanh lá cây, trong khi 4% - tương đương khoảng 335 nghìn người có mã đỏ.
 |
|
Những người có mã QR màu xanh mới được phép vào các địa điểm công cộng
|
Không phải ai cũng hài lòng với mã xếp loại mà họ nhận được. Trên mạng xã hội Weibo, nhiều người bị gán mã màu đỏ đã phàn nàn rằng họ không biết vì sao mình bị đánh giá có rủi ro cao.
Một số người nói rằng mã của họ chuyển sang màu đỏ sau khi họ đánh dấu nghẹt mũi hay mệt mỏi trên mẫu khai báo sức khỏe của ứng dụng – mặc dù các triệu chứng này khá phổ biến ở người bình thường và không liên quan gì đến virus Corona.
Nhà chức trách đã thừa nhận rằng một số người bị xếp loại không chính xác, nhưng không nói rõ con số cụ thể. Vào ngày 12/2, một người đàn ông bị đuổi ra khỏi một chiếc máy bay ở Hàng Châu do họ phát hiện anh này có mã đỏ. Trước đó, vào ngày 15/1, anh này đã đi cùng chuyến bay với một bệnh nhân Covid-19, nhưng anh không hề bị nhiễm bệnh.
Theo tờ Tin tức Kiềm Giang Buổi tối (Qianjiang Evening News), hai ngày sau, cảnh sát đã thanh đổi xếp loại của anh ta từ Đỏ sang Xanh lá.
Chính quyền Hàng Châu và Ant Financial chưa nêu chi tiết cách thức thu thập dữ liệu và thuật toán xếp loại trong ứng dụng “Mã Y tế”. Người phát ngôn của Ant Financial nói rằng đại diện chính phủ sẽ trả lời câu hỏi về bảo vệ dữ liệu và độ chính xác của việc xếp loại bởi họ là bên cung cấp dịch vụ Mã Y tế và vận hành hệ thống.
Chính quyền cần phải đưa mọi người quay trở lại làm việc để khởi động lại nền kinh tế bị tàn phá bởi dịch bệnh. Ngay cả trước khi dịch Covid-19 bùng phát, nền kinh tế Trung Quốc có tốc độ tăng trưởng chậm nhất trong 29 năm qua. Các doanh nghiệp ngừng trệ sản xuất sẽ khiến đà tăng trưởng bị kéo lùi xa hơn nữa.
Nhưng chính quyền cũng lo ngại những công nhân trở lại làm việc có thể gây ra một làn sóng nhiễm bệnh mới ở các thành phố đông đúc.
Sai sót từ ứng dụng thông minh
Luật sư Mã, người đã trải qua kỳ nghỉ Tết nguyên đán ở Lệ Thủy được yêu cầu lấy mã xếp loại trước khi trở lại Hàng Châu làm việc. Anh điền vào mẫu đơn về lịch sử sức khỏe và du lịch của mình, và hệ thống đưa ra mã QR màu đỏ.
Vì không sống ở gần vùng dịch Hồ Bắc, nên Mã muốn khiếu nại về mã xếp loại của mình. Nhưng khi anh gọi một đường dây trợ giúp của chính phủ, anh chỉ nhận được câu trả lời tự động.
“Tôi cảm thấy mình bị tổn thương bởi dữ liệu lớn”, luật sư Mã nói. “Tôi không thể đi đâu được, không có ai tôi có thể nhờ giúp đỡ, ngoại trừ bot (phần mềm trả lời tự động - PV)”.
Trong một động thái bí ẩn, mã của anh đã được đổi từ Đỏ thành Xanh hai ngày sau đó. Toàn bộ quá trình là rất khó hiểu, anh nói.
Là một luật sư, Mã nói rằng hệ thống xếp loại này có thể vi phạm luật pháp Trung Quốc nếu công dân bị cấm đi lại (do máy móc quyết định) mà không có cơ hội kháng cáo.
Luật sư Mã không phải là trường hợp duy nhất bị xếp loại sai. Tuần qua, 200 người bị xếp loại sai đã lên WeChat để bàn cách quay trở lại làm việc. Các ý tưởng được đưa ra là mượn chứng minh thư của người khác để đi qua các trạm kiểm soát. “Tôi sẽ cải trang và hy vọng cảnh sát sẽ không nhận ra”, một người nói.
Tại Trung Quốc, nhà chức trách có thể thu thập một lượng dữ liệu khổng lồ thông qua mạng lưới giám sát rộng khắp, bao gồm camera an ninh có mặt ở khắp các tuyến phố, bắt người dùng Internet khai báo tên tuổi thật, quét khuôn mặt khi mua vé tàu hay tại quầy làm thủ tục của khách sạn.
Chính phủ Trung Quốc trước đây đã ca ngợi việc sử dụng dữ liệu lớn, bao gồm các ứng dụng y tế của họ, như một công cụ quan trọng để giúp họ quản lý tốt hơn.
Trong cuộc khủng hoảng Covid-19, nhà chức trách đã sử dụng dữ liệu để theo dõi những người bị nhiễm bệnh đã ở đâu, xác định các mối quan hệ của họ và tìm những người đã đi khỏi trung tâm của ổ dịch.
Hàng triệu người được phần mềm đánh dấu sẽ được chuyển đến một mạng lưới giám sát và thực thi. Nhân viên cộng đồng sẽ đưa họ đi kiểm dịch – kiểm tra thân nhiệt mỗi ngày và cực đoan hơn có thể sử dụng dây xích để khóa họ trong nhà.
Vào ngày 16/2, một quan chức Hàng Châu đã thừa nhận chính quyền đã nhận được nhiều lời than phiền về sai số trong xếp loại người bệnh. Ông nói rằng chính quyền đã cử người đi điều tra lại, và sẽ sửa đổi thuật toán để cải thiện độ chính xác.
Bất chấp những trục trặc, các quan chức Trung Quốc vẫn tự hào về sự đóng góp của nguồn tài nguyên dữ liệu lớn trong việc ngăn chặn dịch bệnh Covid-19. Bệnh dịch này đã lây nhiễm cho hơn 75 nghìn người Trung Quốc và khiến 2.239 người tử vong.
 |
Bên cạnh mã sức khỏe, một loạt các ứng dụng khác dựa trên nguồn dữ liệu của chính phủ cũng đã được triển khai để sàng lọc những người được coi là có nguy cơ cao và hạn chế sự di chuyển của họ.
Các nhà mạng Trung Quốc đã cung cấp dữ liệu về sự di chuyển của người dùng cho chính quyền địa phương. Chẳng hạn, tại thành phố Ôn Châu, chính quyền nơi này đã xác định được 3.615 người đã đến một cửa hàng phở - nơi chủ cửa hàng bị nhiễm Covid-19. Các viên chức cộng đồng sau đó đã triệu tập số người này và đưa 40 người đi cách ly.
Sự tin tưởng vào công nghệ
Dư luận Trung Quốc chia ra 2 luồng ý kiến về việc sử dụng dữ liệu lớn. Một số người nói rằng các công nghệ thông minh khiến họ cảm thấy an toàn hơn, nhưng những người khác lại cho rằng công nghệ cũng có thể sai sót và còn vi phạm quyền riêng tư.
Maya Vương, một nhà nghiên cứu nói rằng cơ sở hạ tầng giám sát hiện có của chính phủ - vốn được xây dựng để trấn áp tội phạm – thì bây giờ được sử dụng ngày càng nhiều để điều chỉnh các khía cạnh khác trong cuộc sống của mọi người, bao gồm cả theo dõi tình trạng sức khỏe.
Một số nỗ lực trước đây của các công ty công nghệ để theo dõi virus với dữ liệu lớn đã thất bại. Google Flu Trend, ứng dụng theo dõi các trường hợp mắc cúm dựa trên các tìm kiếm của Google, đã ngừng hoạt động vào năm 2005 sau khi phát hiện ra rằng nó đã đánh giá quá mức các nguy cơ mắc bệnh tại Hoa Kỳ.
Ông Lynteris, thuộc Đại hoc St Andrew, nói rằng áp dụng những công nghệ có lỗ hổng vào kiểm dịch sẽ khiến nhiều người bị phân loại sai, làm gia tăng sự kỳ thị đối với những người bị nhiễm bệnh và lãng phí các nguồn lực vốn đã căng thẳng để kiểm soát dịch bệnh.
Nhưng bất kể ảnh hưởng thế nào thì việc áp dụng công nghệ cũng đem lại cho những người sống trong khủng hoảng có một cảm giác tin tưởng.
“Người dân có một niềm tin sâu sắc vào công nghệ”, ông Lynteris nói. “Công nghệ đang trấn an công chúng rằng dịch bệnh sẽ được giải quyết”.
Theo SCMP
