Chỉ số “tín nhiệm xã hội” được Trung Quốc công bố lần đầu tiên vào năm 2014 nhằm tuyên truyền cho lý tưởng “giữ được lòng tin là vinh quang và làm mất lòng tin là sự hổ thẹn” – theo tài liệu của chính phủ. Đây là một chương trình quy mô toàn quốc và Trung Quốc dự kiến sẽ hoàn thành việc đánh chỉ số xếp hạng công dân vào năm 2020.
Tại thời điểm này, chương trình được phân chia thành nhiều phần. Có phần do UBND các thành phố chấm điểm, có phần lại do công ty công nghệ tư nhân thực hiện do họ đang nắm giữ các dữ liệu nhân viên.
Điểm tín nhiệm xã hội của một người có thể lên xuống tùy thuộc vào hành vi của họ. Chưa rõ cách thức chấm điểm như thế nào, nhưng những hành vi bị trừ điểm bao gồm lái xe ẩu, hút thuốc ở nơi cấm hút, mua quá nhiều trò chơi điện tử và đăng tin tức giả mạo trên mạng.
Cấm bay hoặc cấm đi tàu hỏa
Phòng chờ tại nhà ga Hàng Châu vào tháng 2/2016 (ảnh: Reuters)
Trung Quốc gần đây đã bắt đầu trừng phạt những người có điểm số tín nhiệm xã hội thấp bằng cách hạn chế sự đi lại. 9 triệu người có điểm số thấp đã bị cấm mua vé các chuyến bay nội địa, theo Channel News Asia. 3 triệu người không được tiếp cận với các dịch vụ sang trọng, bao gồm vé tàu hạng thương gia.
Sẽ có những hình phạt dành cho người đi tàu xe trốn vé, lượn lờ trước cửa lên máy bay hoặc hút thuốc tại khu vực cấm.
Giám sát hành vi trên Internet
ảnh: Flickr
Trong một bài viết được đăng tải trên tạp chí Wired vào năm ngoái, nhà báo Rachel Botsman nói rằng Chính phủ Trung Quốc có một hệ thống giám sát hành vi người dân trên Internet, nhưng hệ thống này hoạt động như thế nào vẫn chưa được tiết lộ rõ ràng. Chỉ biết rằng nó có thể giám sát người dân có trả hóa đơn đúng hạn hay không, có dành quá nhiều thời gian để chơi trò chơi điện tử…
Việc lan truyền tin giả trên các phương tiện truyền thông xã hội cũng sẽ bị phạt.
Cấm học ở trường tốt
Học sinh chào cờ tại một trường học ở Thượng Hải, tháng 9/2017 (ảnh: Getty Images)
17 người không thực hiện nghĩa vụ quân sự năm ngoái đã bị cấm học đại học, bị từ chối khi xin học trung học cũng như không được tiếp tục học tại trường, theo tờ Beijing News.
Các công dân có điểm tín nhiệm xã hội thấp cũng không thể đăng ký cho con em mình học ở các trường tư thục cao cấp. Không rõ chính sách này đã được triển khai trên thực tế chưa.
Không có cơ hội tìm việc làm tốt
Các cá nhân “đánh mất lòng tin” sẽ bị cấm làm quản lý trong các công ty nhà nước và các ngân hàng lớn.
Một số người có tội gian lận hoặc tham ô cũng có điểm tín nhiệm xã hội thấp.
Không được sử dụng những khách sạn tốt nhất
Khách sạn 5 sao Beijing Hotel (ảnh: Flickr)
Những người không thực hiện nghĩa vụ quân sự sẽ bị cấm đi nghỉ hoặc họ sẽ không được phép ở trong các khách sạn sang trọng. Trái lại, những người có điểm số tốt có thể du lịch châu Âu.
Một phụ nữ giấu tên ở Bắc Kinh cho biết cô có thể đặt chỗ ở khách sạn mà không cần trả tiền đặt cọc vì cô có điểm số tín nhiệm xã hội tốt.
Bị nêu tên như là một công dân xấu
Theo nhà báo Rachel Botsman, những công dân xấu sẽ bị nêu tên hoặc liệt kê vào “danh sách đen”. Một thông báo vào năm 2016 của chính phủ Trung Quốc cho thấy các công ty được khuyến cáo tham khảo danh sách đen trước khi thuê hoặc ký hợp đồng với nhân viên mới.
Công dân sẽ được tòa án thông báo trước khi đưa họ vào danh sách đen. Họ được phép kháng cáo quyết định trong vòng 10 ngày kể từ ngày nhận được thông báo.
“Danh sách đen” thực sự tồn tại
(ảnh: Business Insider)
Hình trên cho thấy một danh sách các cá nhân cùng số định danh, bên phải hiển thị tên công ty.
Li Xiaolin, một luật sư được đưa vào danh sách năm 2015 đã không thể mua vé máy bay để đi công tác. Anh ta cũng không được chấp thuận làm thẻ tín dụng.
Có danh sách các công dân tốt
ảnh: Baihe
Các công dân tốt cũng được lập danh sách. Baihe – website hẹn hò lớn nhất Trung Quốc đang cung cấp hồ sơ của các công dân tốt để mọi người có thể tìm được người bạn đời phù hợp.
Công dân tốt được giảm giá hóa đơn năng lượng, thuê mua không cần đặt cọc và có mức lãi suất tốt hơn tại các ngân hàng
Chính sách này đang được thực thi tại Rongcheng, một thành phố ở phía đông Trung Quốc. Hội đồng thành phố đã chấm điểm tín nhiệm xã hội cho công dân của mình để có những chính sách đối xử thích hợp.
Mặc dù chính sách xếp hạng công dân của Trung Quốc bị nhiều tổ chức nhân quyền nước ngoài lên án, nhưng trên thực tế người dân Trung Quốc cho rằng chính sách này giúp họ trở thành một con người tốt hơn
Một ngã tư ở Quảng Đông (ảnh: Getty Images)
Một doanh nhân 32 tuổi có tên là Chen nói với tờ Foreign Policy rằng: “Tôi cảm thấy trong 6 tháng qua, hành vi của mọi người ngày càng tốt hơn. Ví dụ, bây giờ khi lái xe chúng tôi luôn dừng lại trước lối dành cho người đi bộ. Nếu không dừng lại, bạn sẽ mất điểm. Ban đầu chúng tôi chỉ lo lắng về việc bị mất điểm, nhưng bây giờ chúng tôi đã quen với nó”.
