Đây là nội dung đáng quan tâm tại Hội thảo "Kinh tế báo chí truyền thông Việt Nam trong bối cảnh phát triển kinh tế số" do Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TTT) phối hợp với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐH Quốc gia Hà Nội tổ chức ngày 14/6.
Tại hội thảo, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Lâm chia sẻ Bộ Thông tin và Truyền thông có kế hoạch trình Chính phủ sửa đổi Luật Báo chí, trong đó đưa vào một số thể chế về mô hình, quy mô, vị trí pháp lý của cơ quan báo chí trong bối cảnh công nghệ biến động, các mô hình kinh doanh biến động.
Thứ trưởng cho rằng sẽ phải đưa vào Luật Báo chí (sửa đổi) những khái niệm mới, những tiền đề mới ở tầm của luật để có thể giúp đỡ cho báo chí phát triển, trong đó có câu chuyện giải quyết các vấn đề liên quan đến kinh tế báo chí.
Cũng theo Thứ trưởng Nguyễn Thanh Lâm, báo chí hướng đến độc giả thì nguồn thu chính vẫn là từ độc giả. Tuy nhiên, những thực thể khác trong xã hội như cộng đồng doanh nghiệp cũng rất cần sự đồng hành có trách nhiệm của báo chí. Do đó, trong quá trình tìm cách đi và tìm nguồn thu chính đáng cho báo chí, cơ quan báo chí không nên bỏ qua bất cứ nguồn lực xã hội nào. Đây cũng là quá trình các cơ quan báo chí định vị lại sứ mệnh của mình, định vị lại cách đi của mình để thực sự đóng góp vào sự phát triển chung.
Ông Lâm cũng chỉ ra thực trang của các cơ quan báo chí đang phải đối mặt hiện nay là vấn đề già hóa đội ngũ người làm báo, đối mặt với khó khăn trong tuyển dụng, khó khăn trong duy trì bộ máy, khó khăn trong việc đổi mới cách nghĩ - cách làm, cùng với đó là khó khăn về đầu tư và những tiền đề quan trọng khác.
Theo nhận định của Thứ trưởng, thách thức về đổi mới phương thức làm báo, thách thức về giải quyết vấn đề kinh tế báo chí xét cho cùng lại chính là thách thức về mặt quản trị.
"Chúng ta nói thế giới thay đổi, người dùng thay đổi thì bản chất cuối cùng vẫn là chúng ta làm gì về mặt quản trị. Sự thay đổi này, mọi người đều bị ảnh hưởng, nhưng câu trả lời để thích ứng thì tự mỗi người phải tìm ra. Trong hành trình đi tìm giải pháp, không phải ai cũng đạt được kết quả như nhau và không thể có mô hình phù hợp cho tất cả các cơ quan báo chí", Thứ trưởng Lâm phân tích và khẳng định Bộ Thông tin và Truyền thông khuyến khích, mong muốn các cơ quan báo chí mạnh dạn đưa ra những mô hình mới để làm báo, để kinh doanh sản phẩm báo chí.
Không thể trở thành cơ quan báo chí mạnh nếu hạn chế về kinh tế báo chí
Dẫn câu nói mà nhà Kinh tế học đoạt giải Nobel Gary Becker: "Kinh tế là nghệ thuật tạo nên phần lớn cuộc sống", Thứ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Huy Dũng cho biết trong lĩnh vực báo chí, kinh tế góp phần tạo nên sự phát triển lành mạnh của nền báo chí Cách mạng Việt Nam. Nếu không có sự hỗ trợ đắc lực của kinh tế, không thể có một cơ quan báo chí mạnh.
Dù là báo in, báo điện tử hay phát thanh - truyền hình thì vẫn dựa khá nhiều vào nguồn thu quảng cáo. Có lúc, doanh thu từ quảng cáo luôn chiếm trên 60%, thậm chí với một số cơ quan báo chí là 90%. Tuy nhiên, hiện nay các cơ quan báo chí đang phải đối diện với nguy cơ sụt giảm doanh thu mạnh mẽ, trong bối cảnh các nền tảng mạng xã hội như Facebook hay Google đã lấy đi khoảng 70% doanh thu quảng cáo của báo chí chính thống”.
Ngoài ra, cũng theo Thứ trưởng Nguyễn Huy Dũng, các cơ quan báo chí đang gặp một số khó khăn, vướng mắc trong các quy định về cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập. Bên cạnh đó là cơ chế giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu sản xuất, cung cấp dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước và chính sách về thuế đối với các cơ quan báo chí cần tiếp tục hoàn thiện để thúc đẩy phát triển kinh tế báo chí.
Cho rằng, kinh tế báo chí là một vấn đề vừa mang tính kinh viện vừa mang hơi thở của cuộc sống, Thứ trưởng Dũng nêu thực tế, hàng năm chi thường xuyên cho báo chí là dưới 0,5% tổng chi thường xuyên của ngân sách Nhà nước. Chi cho đầu tư báo chí cũng thấp chỉ chiếm khoảng 0,25% tổng chi đầu tư của ngân sách Nhà nước. Đặc biệt, một số cơ quan báo chí lớn lại không có hoặc có rất ít hỗ trợ hay đặt hàng từ ngân sách.
Thu phí nội dung trên báo chí điện tử hiện có 5 cơ quan báo chí triển khai gồm: Báo điện tử VietnamPlus (năm 2018), Báo điện tử VietnamNet, Tạp chí điện tử Ngày Nay (năm 2021), Báo Người Lao động, Báo Tuổi trẻ (năm 2022) và một số dạng thu phí kiểu thưởng cho tác giả hay mời tác giả cốc café (Tạp chí Lao động và Công đoàn…). Tuy nhiên, các cơ quan báo chí này mới chỉ thử nghiệm ở một số chuyên mục, được đầu tư hơn về chất lượng và nội dung. Mô hình thu phí nội dung ở Việt Nam mới chỉ ở bước khởi đầu, chưa tạo ra doanh thu đáng kể cho cơ quan báo chí.
Thứ trưởng cho biết thời gian qua, Bộ TT&TT đã nỗ lực điều hướng quảng cáo sang báo chí với việc lập danh sách Whitelist với thông điệp “Làm nội dung sạch sẽ nhận được quảng cáo, và quảng cáo sẽ tìm đến những nội dung sạch”. Việc triển khai đã có kết quả bước đầu, song cần tiếp tục đẩy mạnh triển khai để phát huy hiệu quả như kỳ vọng.
Một số cơ quan báo chí chuyển đổi số trở thành các đơn vị báo chí đa phương tiện như Thông tấn xã Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam - VOV, Đài Truyền hình Việt Nam - VTV, VietnamPlus, VnExpress, Báo Tuổi trẻ,… hay một số báo chí địa phương. Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025 được Thủ tướng Chính phủ ký ban hành 6/4/2023, mục tiêu đến năm 2025, các cơ quan báo chí tối ưu hóa nguồn thu, trong đó 30% cơ quan báo chí tăng doanh thu tối thiểu 20%.
"Đây là một thách thức lớn trong bối cảnh nền kinh tế gặp nhiều khó khăn, việc bố trí kinh phí, đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các cơ quan báo chí thực hiện tuyên truyền nhiệm vụ chính trị, thông tin thiết yếu, truyền thông chính sách còn hạn chế", Thứ trưởng Nguyễn Huy Dũng nói.
70% - 75% doanh thu “quảng cáo số” vẫn chảy vào túi Facebook, YouTube, TikTok…
PGS. TS. Đặng Thị Thu Hương, Phó Hiệu trưởng trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn chia sẻ số liệu: Doanh thu của các cơ quan báo, tạp chí năm 2023 giảm gần 10% so với năm 2022, trong khi tổng nguồn thu năm 2023 của các Đài Phát thanh - Truyền hình giảm khoảng 20% so với cùng kỳ năm trước.
Ngay cả báo điện tử ngày rất thu hút ngày rất thu hút đông đảo độc giả, thì 70% - 75% doanh thu “quảng cáo số” vẫn chảy vào túi các nền tảng công nghệ xuyên biên giới như Facebook, YouTube, TikTok… Các trang tin, trang mạng xã hội cũng cạnh tranh quyết liệt, khiến vấn đề kinh tế báo chí truyền thông trong bối cảnh số càng trở nên cấp thiết và cần thiết hơn bao giờ hết.
Đầu năm 2023, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định (số 348/QĐ-TTg) phê duyệt Chiến lược “CĐS báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, với các mục tiêu cụ thể, đến năm 2030, 100% cơ quan báo chí đưa nội dung lên các nền tảng số (ưu tiên các nền tảng số trong nước), các cơ quan báo chí tối ưu hoá nguồn thu, trong đó 50% cơ quan báo chí tăng doan thu tối thiểu 20%.
