Đó là chia sẻ của ông Trương Đình Tuyển, nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại, Trưởng đoàn Đàm phán Chính phủ về kinh tế và thương mại quốc tế.
TPP là Hiệp định thực sự rất tiên tiến
Hiện nay, nhiều người cho rằng TPP rất quan trọng. Theo ông, đặc điểm và nội dung nào cho thấy Hiệp định thương mại tự do xuyên Thái Bình Dương (TPP) là một trong những Hiệp định tiên tiến nhất hiện nay?
- TPP là hiệp định cực kỳ quan trọng vì nó có một số đặc điểm sau: Thứ nhất, TPP cho phép tiếp cận thị trường toàn diện, cơ chế giám sát thực thi chặt chẽ, chế tài xử phạt nghiêm ngặt. Thứ hai, đây là cam kết mang tính khu vực, qua đó thúc đẩy thương mại nội khối, hình thành chuỗi sản xuất và cung ứng trong khu vực. Thứ ba, TPP có thể giải quyết những thách thức mới trong khu vực và thế giới. Hiệp định này khuyến khích đổi mới và cạnh tranh công bằng, phát triển kinh tế số, thiết lập quy tắc hoạt động của doanh nghiệp nhà nước (DNNN), giải quyết những vấn đề lao động và môi trường…
Thứ tư, thúc đẩy phát triển của tất cả các nước. Tức là TPP bảo đảm cho các nền kinh tế thành viên ở mọi cấp độ phát triển và mọi doanh nghiệp dù ở quy mô nào cũng có thể hưởng lợi từ thương mại. TPP quan tâm đến hỗ trợ nâng cao năng lực để tất cả các bên có thể thực hiện được cam kết và tận dụng được cơ hội mà Hiệp định mang lại. Thứ năm, tạo nền tảng cho hội nhập khu vực, do là một Hiệp định mở, tạo cơ hội cho các thành viên trong khu vực châu Á –Thái Bình Dương tham gia.
Vậy còn về nội dung của Hiệp định TPP thì sao, thưa ông?
- Về nội dung, TPP có 30 chương và là Hiệp định chất lượng cao, mở cửa thị trường sâu rộng, ràng buộc chặt chẽ về quy tắc và cơ chế thực thi. Về thương mại hàng hóa, TPP đưa thuế XNK về 0% theo lộ trình, trong đó khoảng 90% thuế NK về 0% ngay sau khi Hiệp định có hiệu lực, các dòng thuế còn lại về 0% sau 10 năm, một số dòng thuế đặc biệt nhạy cảm có thể dài hơn hoặc áp dụng hạn ngạch thuế quan. Về chính sách cạnh tranh và DNNN: TPP thừa nhận sự tồn tại và vai trò của DNNN, nhưng DNNN phải hoạt động theo tiêu chí thương mại và trong môi trường cạnh tranh bình đẳng với các doanh nghiệp khác trên thị trường trong nước cũng như thị trường các nước TPP.
Ngoài ra, TPP còn đề cập đến nhiều vấn đề quan trọng như: Thương mại và lao động phải tuân thủ tuyên bố của ILO năm1998 bảo đảm các quyền của người lao động như tiền lương tối thiểu, điều kiện làm việc, chống lao động cưỡng bức và lao động trẻ em, quyền tự do Hiệp hội... hay một số chương khác như: gắn kết môi trường chính sách, phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, hợp tác và nâng cao năng lực... đó là một số điểm cho thấy TPP rất tiên tiến.
TPP: Cơ hội nhiều, thách thức không ít
Có ý kiến cho rằng, TPP rất quan trọng với Mỹ trong chiến lược “xoay trục” sang khu vực châu Á- TBD. Tuy nhiên trong khu vực này có nhiều nước lớn có nền kinh tế phát triển tham gia TPP như Nhật Bản, Úc, Singapore... trong đó, Nhật là đồng minh quan trọng của Mỹ cả về kinh tế và quân sự. Vậy vì sao Việt Nam chỉ là một nước nhỏ với nền kinh tế đang phát triển nhưng Mỹ lại rất coi trọng chúng ta trong Hiệp định này?
- Để thấy rõ vì sao Việt Nam được Mỹ rất coi trọng trong TPP, ta cần nhìn thấy mục tiêu của Mỹ có một số điểm quan trọng sau: Thứ nhất, mục tiêu trước mắt và thường xuyên của Mỹ là tăng xuất khẩu hàng hóa dịch vụ, tạo việc làm và thúc đẩy tăng trưởng. Thứ hai, mục tiêu chiến lược là tạo động lực hình thành khu vực mậu dịch tự do APEC và Hiệp định bao trùm 21 nền kinh tế thành viên APEC thành công thì, cùng với TPP, làm sống lại vòng đàm phán Doha. Bên cạnh đó, TPP sẽ là cơ sở “địa kinh tế” mà không chỉ là địa kinh tế cho chiến lược “xoay trục” của Mỹ sang khu vực châu Á- TBD.
Với những mục tiêu đó, Mỹ đặt Việt Nam ở một vị trí quan trọng trong Hiệp định này vì: Về kinh tế, với dân số đông và trẻ (Việt Nam với hơn 90 triệu dân, đứng thứ 4 trong TPP) nên trong tương lai Việt Nam sẽ là nước đem lại giá trị gia tăng lớn cho Mỹ, sau Nhật Bản. Về chiến lược: Việt Nam là nước có trình độ phát triển thấp nhất, lại đang trong quá trình chuyển đổi mà vẫn tham gia được một hiệp định toàn diện, chất lượng cao sẽ là một hình mẫu để Mỹ thúc đẩy các nước khác trên vành đai Thái Bình Dương tham gia đàm phán khu vực mậu dịch tự do APEC. Bên cạnh đó, Việt Nam có vị trí địa chính trị rất quan trọng trong khu vực Châu Á-TBD, địa bàn cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, nhất là giữa Mỹ với Trung Quốc...
Thưa ông, TPP và Việt Nam rất quan trọng trong mục tiêu phát triển của Mỹ thì đã thấy rõ. Vậy TPP quan trọng như thế nào với Việt Nam?
- Trước hết tôi phải nói rằng trọng TPP không phải quan trọng mà rất quan trọng với đường lối phát triển kinh tế Việt Nam, vì vậy ta phải theo đuổi đàm phán Hiệp định này tới 8 năm mới được ký kết, từ năm 2008 tới ngày 4/2/2016 mới kết thúc đàm phán và ký kết.
Khi Hiệp định TPP có hiệu lực Việt Nam sẽ thu hút đầu tư rất lớn, nhất là đầu tư từ các nước lớn có công nghệ nguồn như Mỹ. Nhưng quan trọng nhất là mở rộng xuất khẩu, không chỉ xuất khẩu hàng công nghiệp mà còn có thể tăng xuất khẩu nông sản (bao gồm lâm, thủy sản) và nông sản chế biến sang các thị trường hiện là những nước nhập khẩu hàng đầu của Việt Nam như Hoa Kỳ, Nhật Bản, do nhiều mặt hàng thuộc nhóm này sẽ được Mỹ và các nước đưa thuế nhập khẩu về 0% ngay sau khi Hiệp định có hiệu lực, dẫn đến tạo thế cân bằng mới trong quan hệ thương mại giữa nước ta và các nước. Ví dụ, hiện nay các nước TPP xuất khẩu vào Mỹ khoảng 836,6 tỷ USD phải nộp thuế 6 tỷ USD, trong khi Việt Nam xuất khẩu vào Mỹ khoảng 37,4 tỷ USD (4%) nộp thuế tới 2,8 tỷ USD.
Bên cạnh đó, TPP còn đem lại cho ta nhiều lợi thế như: Tiếp nhận công nghệ sản xuất và công nghệ quản lý mới; Tăng hiệu quả kinh tế nhờ quy mô; Tạo dựng khuôn khổ cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh Doanh; Thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng; Thực hiện đường lối đối ngoại của Đảng theo phương châm: Đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế; nâng cao vị thế của nước ta trong trong nền chính trị thế giới, nhất là vị thế trong một khu vực năng động và rất nhạy cảm như khu vực Châu Á - TBD.
Đó là những thuận lợi khi chúng ta tham gia TPP. Nhưng chắc chắn thử thách cũng không phải là ít, thưa ông?
-Tuy nhiên, thách thức với nền kinh tế của ta là không nhỏ. Trước hết là sức ép cạnh tranh trên cả ba cấp độ. Ví dụ, với sản phẩm nông nghiệp thách thức lớn nhất vẫn là bảo đảm tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm và phòng chống dịch bệnh (SPS) nếu không, dù thuế nhập khẩu của các nước được đưa về 0% và hàng hóa dồi dào, chủng loại phong phú nhưng chất lượng kém vẫn không xuất khẩu được.
Nghĩa vụ thực thi các điều khoản trong TPP cũng rất nặng nề (sửa đổi, bổ sung pháp luật; nâng cao năng lực cho cán bộ công chức, doanh nhân và cả đội ngũ luật sư để tranh tụng trong các vụ khiếu kiện). Trong đó, chất lượng nguồn nhân lực thấp sẽ là một lực cản lớn mà chúng ta phải đối mặt và khâu có tính quyết định chính là chất lượng thể chế và môi trường kinh doanh.
Hành động ngay từ bây giờ
Ngày 4/2/2016 chúng ta đã chính thức ký kết TPP, 2 năm tới Hiệp định sẽ có hiệu lực. Ngay từ bây giờ ta phải làm thế nào để tận dụng cơ hội vượt qua thách thức?
-Cần khẳng định rằng cơ hội không tự nó biến thành lợi ích, không tự nó chuyển thành sức mạnh trên thị trường mà phụ thuộc vào hành động của chủ thể. Cũng vậy, thách thức tuy là sức ép trực tiếp nhưng dồn ép đến đâu lại phụ thuộc vào đối sách của chủ thể. Chủ thể ở đây là doanh nghiệp, người dân và nhà nước. Nếu tận dụng tốt cơ hội sẽ đẩy lùi được thách thức, tạo ra cơ hội mới lớn hơn. Ngược lại nếu không tận dụng được cơ hội thì thách thức sẽ lấn át và sẽ chuyển thành những khó khăn dài hạn rất khó khắc phuc.
Trước hết, các cơ quan nhà nước và cộng đồng doanh nghiệp phải nắm vững những cam kết của Việt Nam và 11 đối tác để thực thi cho đúng. Nếu không, sẽ bị kiện khi thực hiện không đúng cam kết và cũng không biết để kiện lại khi đối tác vi phạm. Cần chú ý, trong TPP cơ quan nhà nước khác nhau có những nghĩa vụ khác nhau theo chức năng được phân công phải hiểu tổng thể của Hiệp định để phân tích những cơ hội và thách thức đối với đất nước, cơ quan và doanh nghiệp mình mà Hiệp định tạo ra. Đồng thời phải nắm vững cam kết trong lĩnh vực mà cơ quan mình chịu trách nhiệm để thực thi cho đúng.
Nâng cao năng lực cạnh tranh để tận dụng cơ hôi, vượt qua thách thức. Nhà nước và doanh nghiệp phải là những chủ thể quyết định sức cạnh tranh của nền kinh tế. Trong đó, Nhà nước có vai trò quyết định nhất vì nhà nước là chủ thể tạo ra năng lực cạnh tranh vĩ mô, trong đó, có sức cạnh tranh về thể chế- yếu tố quyết định nhất cho phát triển bền vững. Còn doanh nghiệp phản ánh tất cả nhưng tự nó không thể quyết định tất cả, vì trong môi trường cạnh tranh không ít doanh nghiệp không trụ nổi, có thể phải thu hẹp sản xuất kinh doanh, thậm chí bị phá sản nhưng nhiều doanh nghiệp sẽ vươn lên và phát triển, từ đó các doanh nghiệp mới sẽ hình thành, tạo ra nhiều việc làm mới. Đây là quá trình đào thải mang tính sáng tạo.
Nhưng việc cấp bách nhất lúc này phải làm là đẩy mạnh cải cách DNNN theo yêu cầu loại bỏ độc quyền và những ưu đãi dành riêng cho DNNN, áp đặt kỷ luật thị trường đối với DNNN. Đổi mới quản trị DNNN, tách bạch chức năng hoạch định chính sách với chức năng chủ sở hữu DNNN trong các cơ quan quản lý. Hoàn thiện cơ chế chủ sở hữu nhà nước và đại diện chủ sở hữu nhà nước tại DNNN và đẩy mạnh cổ phần hóa DNNN.
Xin cám ơn ông!
