|
| Nga và Trung Quốc dường như đang trong "tuần trăng mật" quan hệ nhưng thực tế chưa hẳn như vậy |
Tổng thống Nga Vladimir Putin và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong những năm gần đây tỏ ra có quan hệ ấm áp. Tuy nhiên The Economist (Anh) trong bài viết mới đây đã nhận định mối nghi ngờ tiềm ẩn giữa đôi bên cũng rất sâu sắc.
Ngày 21/7/2017, ba tàu chiến Trung Quốc đã tiến hành cuộc tập trận đầu tiên tại biển Baltic với hạm đội Nga. Nga và Trung Quốc muốn gửi đi một thông điệp đến nước Mỹ cũng như người dân trong nước, rằng họ đang đoàn kết chống lại sự thống trị của phương Tây, không sợ hãi trong việc biểu dương lực lượng ngay tại sân sau của NATO.
Theo The Economist, cuộc tập trận cũng nhằm chứng tỏ tình hữu nghị Nga-Trung thắm thiết ra sao. Có thể kể ra nhiều sự kiện mang tính biểu tượng như thế lúc gần đây. Tháng 7/2017, trên đường đến Đức dự hội nghị G20, ông Tập Cận Bình đã dừng chân ở Matxcơva. Tổng thống Nga Putin đã quàng vào cổ ông Tập huân chương St Andrew, tấm huy chương cao quý nhất của nước Nga. Truyền hình nhà nước Nga ca ngợi: «Nga đang xoay trục sang phương Đông, còn Trung Quốc quay sang hướng Tây, về phía nước Nga».
Báo Anh lưu ý từ khi lên đỉnh quyền lực năm 2012, ông Tập Cận Bình thăm Nga nhiều hơn hẳn bất cứ nước nào khác. Năm 2013, trong hội nghị APEC ở Indonesia, ông Tập còn tham dự buổi lễ sinh nhật của ông Putin. Bên ly vodka, ông Putin kể về người cha từng tham chiến chống Đức quốc xã, còn ông Tập thì hồi tưởng về người cha chống phát xít Nhật.
Năm 2015, ông Tập là khách mời danh dự trong cuộc diễn binh kỷ niệm 70 kết thúc chiến tranh thế giới thứ hai. Bốn tháng sau, đến lượt ông Putin có mặt trên khán đài ở Bắc Kinh, dự khán cuộc duyệt binh kỷ niệm chiến thắng của Trung Quốc trước phát xít Nhật.
The Economist đánh giá, quan hệ giữa Nga và phương Tây bị đổ vỡ do cuộc xung đột Ukraine, đã khiến Matxcơva phải quay sang Trung Quốc. Nhưng theo các nhà quan sát, tình đồng chí này chỉ ngoài mặt, còn phía sau tiềm ẩn những bất đồng sâu sắc. Nga cần Trung Quốc hơn là Trung Quốc cần Nga. Và Nga cảm thấy không thoải mái trước mối quan hệ mất cân bằng này. Matxcơva quan ngại trước người láng giềng nổi tiếng đầy tiềm năng kinh tế, và sức mạnh quân sự đang nhanh chóng gia tăng.
Còn Trung Quốc thì lo ngại ý muốn thay đổi trật tự thế giới hậu chiến tranh lạnh. Bắc Kinh đã hưởng lợi rất nhiều từ toàn cầu hóa, dĩ nhiên không muốn xáo trộn nguyên trạng.
Đối với Trung Quốc, quan hệ kinh tế và chính trị với Mỹ là hết sức quan trọng, còn thương mại Nga-Mỹ vốn rất khiêm tốn từ nhiều năm qua. Trong giao thương với Nga, Bắc Kinh chỉ quan tâm đến dầu khí. Năm 2016 Nga đã vượt qua Angola và Ả Rập Xê Út, trở thành nhà cung cấp dầu thô lớn nhất cho Trung Quốc. Năm 2014, Nga và Trung Quốc đã ký kết hợp đồng lên đến 400 tỉ USD, để khai thác hai mỏ khí thiên nhiên ở đông Xibêri bán cho Trung Quốc dự kiến bắt đầu từ 2019. Tuy nhiên, hai bên đang bất đồng về việc tài trợ xây đường ống dẫn khí, Bắc Kinh không muốn đầu tư vào trong lúc giá dầu thế giới đang ở mức thấp.
Một trong số những mặt hàng xuất khẩu hiếm hoi nữa của Nga là vũ khí. Từ khi Liên Xô bị sụp đổ năm 1991, Nga đã bán cho Trung Quốc 32 tỉ USD, chiếm khoảng 80% tổng số tiền Bắc Kinh đổ ra mua vũ khí. Gần đây Matxcơva cung cấp cho Trung Quốc tên lửa đất đối không S-400 hiện đại, và chiến đấu cơ Su-35 lợi hại. Tuy nhiên điện Kremlin chỉ quan tâm đến vấn đề thương mại hơn là chiến lược: Nga cũng bán vũ khí cho Ấn Độ và Việt Nam.
Với việc Nga bị phương Tây siết chặt về thị trường vốn, Trung Quốc đã trở thành nguồn cung cấp chính cho Nga.
Theo The Economist, Trung Quốc không ảo tưởng về sức mạnh của Nga. Bắc Kinh biết rằng Matxcơva yếu sức, và đang trên đà xuống dốc. Nhưng nếu các lãnh đạo Mỹ coi thường Nga, thì Trung Quốc lại làm ngược lại. Bắc Kinh cho rằng không nên chọc giận một cường quốc đang yếu đi, nhưng sở hữu vũ khí hạt nhân.
Trong lịch sử, «tình bạn không có gì lay chuyển nổi» giữa Nga và Trung Quốc mà các nhà lãnh đạo Stalin và Mao Trạch Đông từng tuyên bố năm 1950, đã kết thúc bằng một cuộc nghênh chiến Nga-Trung không đầy 20 năm sau. Một cựu viên chức ngoại giao Trung Quốc nhớ lại, hồi đó dọc theo 4.200 km đường biên, hàng trăm ngàn quân Liên Xô và Trung Quốc đã dàn trận nhằm vào nhau.
Báo Anh cho rằng Nga cũng rất cảnh giác trước Trung Quốc. Mặc cho cuộc tập trận trên Biển Baltic (và các cuộc tập trận chung khác trong hai năm qua trên Biển Đông và Địa Trung Hải), Nga vẫn cho tập trận để đề phòng một cuộc chiến với Trung Quốc. Matxcơva sợ rằng nước láng giềng đông dân một ngày nào đó có thể nổi tham vọng với vùng Viễn Đông cư dân thưa thớt của Nga.
Hai nước cũng tranh giành ảnh hưởng tại Trung Á, nơi Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại hàng đầu của tất cả các nước thuộc Liên Xô cũ (trừ Uzbekistan), đồng thời là nhà đầu tư số một. Nga tự cho mình là sức mạnh quân sự và chính trị tối quan trọng tại vùng này, còn Trung Quốc chỉ tập trung vào kinh tế. Nhưng theo chuyên gia Úc Bobo Lo, tình trạng này không kéo dài. Kế hoạch xây dựng «Con đường tơ lụa mới» của ông Tập Cận Bình, kết nối Trung Quốc với Trung Á và các nước ở xa hơn thông qua các dự án cơ sở hạ tầng và năng lượng, sẽ tạo ảnh hưởng chính trị lớn cho Bắc Kinh.
Tính chất bất đối xứng giữa Nga và Trung Quốc đặc biệt thấy rõ tại vùng Viễn Đông. Vài năm trước, cư dân vùng này rủng rỉnh tiền bạc, đem tiêu xài tại Trung Quốc, nhưng nay đồng rúp bị mất giá theo với đà xuống dốc của kinh tế Nga. Giờ đây họ phải trông đợi vào sự vung tay xài tiền của du khách Trung Quốc.
Trên đường phố, các thanh niên Nga cố gắng bán do du khách Trung Quốc những tờ giấy bạc và tiền đồng Liên Xô cũ. Trong một khách sạn, khách du lịch người Hoa chen chúc ở nhà hàng mỗi khi có các nữ vũ công ăn mặc thiếu vải. Sự hổ thẹn của cư dân trước sự sa sút của đất nước mình so với sự hãnh tiến của Trung Quốc rất rõ. Những tàu chiến Trung Quốc trên Biển Baltic lại càng làm đậm thêm cảm giác này, The Economist nhận xét.
