Nếu bạn đang sử dụng iPhone, rất có thể nó đã được sản xuất tại khu phức hợp nhà máy ở Trịnh Châu, Trung Quốc, một thành phố khoảng 9,5 triệu người trong lịch sử từng là một trong những tỉnh nghèo nhất của đất nước, Hà Nam.
Nhà máy do nhà sản xuất điện tử Đài Loan Foxconn điều hành, sử dụng khoảng 350.000 người lao động và sản xuất khoảng ra một nửa số iPhone trên thế giới. Trong những tháng mùa hè bận rộn trước thời điểm ra mắt iPhone mới vào mùa thu, nhà máy này sản xuất ra đến 500.000 máy mỗi ngày, tức 350 máy mỗi phút.
Công viên Khoa học Foxconn Trịnh Châu nằm cách trung tâm Trịnh Châu hơn 32km, cách biệt đường cao tốc, vùng ngoại ô, và vùng đất bụi bẩn. Với một lực lượng nhân công áp đảo so với nhiều thành phố của Mỹ, nhà máy này được cư dân đặt tên là "thành phố iPhone". Tại đây, công nhân nhà máy sống trong các ký túc xá từ 10-12 tầng ngay ngoài cổng Foxconn, với nhiều hiệu buôn, cửa hàng thức ăn đường phố, mát-xa, bán tất chân, và nhiều thứ vật dụng rẻ tiền khác.
"Những nơi này không giống thành phố. Mà chúng là các thành phố". - Thomas Dinges, một nhà phân tích cấp cao tại công ty nghiên cứu thị trường iSuppli nói về những cộng đồng hình thành xung quanh các nhà máy của Foxconn.
Tờ Busines Insider đã dành một ngày ở Thành phố iPhone nói chuyện với các công nhân nhà máy, chủ nhà hàng và nhiều người khác để tìm hiểu cuộc sống của họ chịu ảnh hưởng bởi Foxconn như thế nào.
Đây là khung cảnh Công viên Khoa học Foxconn Trịnh Châu khoảng 1 giờ chiều, ngay sau giờ ăn trưa của công nhân. Dù có một số ít công nhân đi quanh các cánh cổng, nhưng nơi đây trông chẳng khác gì một thị trấn ma – thật kỳ quặc nếu xét việc nhà máy này có đến 350.000 công nhân trong tổng số 1,3 triệu công nhân của Foxconn trên toàn Trung Quốc.
Với 1,3 triệu nhân viên tại đại lục Trung Quốc, Foxconn hiện là công ty tư nhân lớn nhất cả nước.
Kể từ khi bắt đầu sản xuất iPhone cho Apple trong năm 2007, Foxconn đã phải đối mặt với cáo buộc lạm dụng lao động, điều kiện làm việc kém, và hình phạt khắc nghiệt đối với những người mắc lỗi.
Một làn sóng tự tử giữa các công nhân Foxconn đã diễn ra trong năm 2010 và 2011, khiến Apple và Foxconn phải thực hiện nhiều thay đổi tại các nhà máy.
Một công nhân đã tự tử vào tháng 1/2018 tại nhà máy ở Trịnh Châu này. Sau vụ tự tử này, nhiều báo cáo điều tra cho biết nhà máy có mức độ an ninh khắt khe hơn một số doanh trại quân đội, do đó không phải ai cũng có thể vào được.
Kéo dài hơn 3,5km và gồm hàng chục tòa nhà, cây xanh và nhân viên an ninh canh gác. Một thập kỷ trước, khu vực này chỉ có bụi đất mù mịt cùng nhiều cánh đồng ngô và lúa mì. Năm 2010, chính phủ đã mua lại khu đất này và xây nên nhà máy ngay trong năm đó.
Khu phức hợp này được xây dựng vào năm 2000, hầu như chỉ phục vụ nhu cầu sản xuất iPhone của Apple - với số vốn tài trợ hơn 600 triệu USD từ chính quyền địa phương.
Thậm chí hiện nay, chính quyền vẫn dành cho Foxconn khá nhiều ưu đãi, miễn giảm thuế, trợ cấp để giữ cho nhà máy này tiếp tục hoạt động tại Trịnh Châu. Người ta đã mở nhiều con đường mới đến nhà máy, xây dựng nhà máy điện, giúp trang trải chi phí năng lượng và vận chuyển, và còn thưởng cho nhà máy nếu họ đạt chỉ tiêu xuất khẩu.
Chính quyền thậm chí còn giúp nhà máy tuyển dụng, đào tạo và tìm nơi ở cho công nhân trong giai đoạn cao điểm sản xuất iPhone.
Chính quyền đã phải rất nỗ lực mới đáp ứng được nhu cầu công nhân không ngừng của Foxconn. Tỉnh đã đưa ra những hạn ngạch bắt buộc các làng và thành phố tại địa phương phải cung cấp một lượng công nhân nhất định cho nhà máy.
Năm 2016, các công ty than sở hữu nhà nước đã cho Foxconn mượn công nhân. Và vào năm ngoái, các trường thương mại đã đưa ra quy định bắt buộc sinh viên từ 16 tuổi phải đến làm tại nhà máy để có thêm kinh nghiệm lao động thì mới được tốt nghiệp. Trong đợt cao điểm sản xuất cho ngày ra mắt iPhone X, nhiều sinh viên đã phải làm việc quá giờ - tức đã vi phạm luật của Trung Quốc.
Ngày làm việc bình thường bắt đầu lúc 7 giờ sáng. Một số người đủ tiền mua xe máy để đi làm, nhưng hầu hết đều đi bộ từ các ký túc xá gần đó, hoặc đi bus nếu họ sống trong các tòa nhà xa hơn.
Họ làm việc vào lúc 8 giờ sáng, ca kết thúc lúc 5 giờ chiều, nhưng nếu phải làm quá giờ thì hầu hết sẽ chấp nhận tiếp tục làm đến 8 hoặc 10 giờ tối.
Nhà máy iPhone của Foxconn ở Trịnh Châu thực hiện "lắp ráp hoàn thiện, thử nghiệm và đóng gói cuối cùng" (FATP). Giai đoạn này của quá trình sản xuất đòi hỏi khoảng 400 bước để hoàn thiện một chiếc iPhone. Hầu hết các công nhân đều chỉ làm một công việc lặp đi lặp lại cả ngày, như lau chùi màn hình, hàn một linh kiện, hay lắp ốc vít vào lưng máy.
Một công nhân chịu trách nhiệm lau một lớp bóng đặc biệt vào màn hình LCD cho biết cô đảm nhận 1.700 chiếc iPhone mỗi ngày, tức khoảng 3 màn hình mỗi phút đối trong 12 tiếng mỗi ngày.
Việc gia cố bảng mạch chip có thể mất đến 1 phút mỗi máy, tức khoảng 600 - 700 máy mỗi ngày.
Các công nhân Foxconn cho biết công việc tại nhà máy rất nhàm chán và lặp đi lặp lại hơn bất kỳ công việc nào khác.
Khu tổ hợp nhà máy Foxconn có làn đường rộng rãi thuận tiện cho xe buýt đưa đón công nhân hoặc xe tải chở hàng. Chính phủ còn tạo điều kiện phép Foxconn và Apple nhập khẩu và xuất khẩu hàng hóa để bán trong Trung Quốc hoặc bất kỳ đâu trên thế giới.
Hầu hết công nhân của nhà máy trong độ tuổi từ 18 đến 25 và 16 tuổi đối với thực tập sinh. Đa số họ đến từ Trịnh Châu hoặc các vùng quê khắp Hà Nam, một trong những tỉnh nghèo ở Trung Quốc với dân số 94 triệu người.
Ngay bên ngoài cổng là một khu cửa hàng tạm bợ để phục vụ những công nhân nhà máy không muốn ăn tại căng-tin trong nhà máy. Nhiều chủ nhà hàng là cựu công nhân Foxconn hoặc người đến từ các làng gần đó chuyển đến để kiếm sống dựa vào nhà máy mới.
Ngõ hẻm trong ngôi làng tạm bợ này vắng tanh trong những chiều tháng 5 nóng nực đầy bụi bặm. Một cửa hàng cho biết đây là thời điểm gần cuối mùa thấp điểm của nhà máy. Đến cuối tháng 6, nhà máy sẽ tăng cường sản xuất để phục vụ cho đợt ra mắt iPhone mới và Foxconn thuê tới 350.000 công nhân.
Các chủ cửa hàng đều sống dựa vào nhà máy. Để có thể phục vụ công nhân nhà máy, họ phải làm việc vất vả hơn so với khi làm trong nhà máy, bởi " phải thức dậy sớm hơn và đi ngủ trễ hơn để có thể phục vụ cả công nhân ca sáng và tối".
Nhiều chủ cửa hàng đang lo lắng cho công việc kinh doanh của họ. Năm nay, nhà máy có vẻ yên ắng hơn bình thường, hơn nửa các hộ kinh doanh ở ngôi làng tạm bợ này đã đóng cửa bởi chính quyền dự định đập bỏ nơi này vào cuối năm nay. Vào thời điểm này năm ngoái, nhà máy có tới 120 nghìn công nhân. Nhưng năm nay, con số này dường như chỉ có một nửa.
Mỗi ngày, các công nhân mới lại xuất hiện tại nhà máy. Vài người đã được đảm bảo chỗ làm, vài người khác hi vọng các cơ quan tuyển dụng quanh đó có thể cho họ một buổi phỏng vấn.
Những người làm trong dây chuyền sản xuất thường mặc áo xanh và đỏ. Những công nhân này có mức lương khởi điểm khoảng 1.900 nhân dân tệ (300 USD)/tháng.
Mức lương này thấp đến nỗi chính phủ Trung Quốc không thu thuế đối với lương công nhân. Nhưng theo các công nhân, lương tại Foxconn vẫn cao hơn hầu hết các công việc không đòi hỏi kỹ năng tại Trung Quốc.
Nhiều công nhân có thể được tăng lương lên 676 USD nếu họ làm nhiều hơn 60 tiếng mỗi tuần. Luật Trung Quốc giới hạn chỉ cho làm quá giờ 36 tiếng mỗi tháng, nhưng nhiều báo cáo cho biết công nhân có thể làm vượt hơn rất nhiều trong các giai đoạn sản xuất cao điểm.
Vào khoảng 5 giờ chiều, công nhân trở về nhà sau một ngày làm việc. Đường phố trở nên đông đúc với người, ô tô, xe máy và xe buýt.
Tầm chiều tối, các tiệm ven đường bán tất chân, ốp điện thoại, quần áo còn các công ty điện thoại di động và ngân hàng thì tất bật phục vụ công nhân vừa tan ca.
Sau giờ làm việc, mọi người thường ngồi ở một nhà hàng trong khu phức hợp để ăn tối và uống bia với bạn bè.
