Phi lý thứ nhất: Rẻ nhất thế giới
Theo EVN, giá điện VN hiện nay bình quân là 1700đ/KWh, tương đương 8 cents. Còn giá điện ở nước ngoài bình quân là 20 cents, nghĩa là giá điện Việt Nam rẻ hơn 2,5 lần thế giới.
Trong khi giá điện Việt Nam lẽ ra phải đắt hơn thế giới. Vì sao?
Thứ nhất, thiết bị chủ chốt của ngành điện Việt Nam (như turbin, máy phát, thiết bị tự động hóa…) đều là hàng nhập khẩu, đắt hơn nhiều so với nước ngoài. Giá thiết bị cao hơn, dẫn đến giá điện Việt Nam buộc phải cao hơn.
Thứ hai, trình độ quản lý của Việt Nam (quản lý thiết bị, quản lý kinh tế, quản lý vận hành…), đều kém xa nước ngoài, cũng là nguyên nhân khiến giá điện Việt Nam cao hơn.
Thứ ba, tổn hao kỹ thuật và thất thoát quản lý của hệ thống điện năng Việt Nam đều cao hơn tổn hao và thất thoát của nước ngoài, cũng là lý do không thể chối cãi.
Phi lý thứ hai: Quá rẻ so với mặt bằng giá hàng tiêu dùng ở VN
Khi EVN còn chưa “minh bạch” giá điện “thật”, thì không có con số để so sánh giá điện VN hiện nay với mặt bằng giá hàng tiêu dùng ở VN.
Nhưng cũng có thể nhận xét như sau: 15 năm lại nay, mặt bằng giá hàng tiêu dùng ở VN (nhu yếu phẩm, thuốc chữa bệnh, lương….) đã tăng thêm từ 6 đến 7 lần, trong khi giá điện chỉ tăng 2 lần.
Từ đây có thể suy ra giá điện VN hiện nay rẻ hơn so với mặt bằng giá hàng tiêu dùng ở VN từ 3 đến 3,5 lần.
Phi lý thứ ba: Không minh bạch
Hiện nay, liên quan đến giá điện VN, công luận VN chia thành 2 nhóm, một nhóm cho rằng EVN tính giá điện cao, cần phải giảm giá điện, nhóm thứ 2 cho rằng EVN tính giá điện thấp, cần phải tính đúng tính đủ.
Đã có nhiều tiếng nói của giới khoa học, giới kinh tế, yêu cầu VN phải minh bạch giá điện, nghĩa là EVN phải công khai phương pháp tính giá điện của mình.
Tính toán giá bán sản phẩm của mình là chuyện hàng ngày của người kinh doanh, từ cô bán ốc luộc ở vỉa hè, giá bao nhiêu một đĩa, đến đại tập đoàn sản xuất ô tô, giá bao nhiêu một chiếc ô tô. EVN cũng là một đơn vị kinh doanh, tất yếu phải thường xuyên tính giá bán sản phẩm.
Tại sao EVN lại bán sản phẩm của mình với giá rẻ hơn giá thực tới hơn 3 lần? Đó là bí mật của EVN.
Đó cũng chính là lý do giải thích tại sao EVN không dám minh bạch giá điện.
Chúng tôi đã nghiên cứu và thiết lập một Chương trình phần mềm tính toán giá điện tổng quát, có thể tính giá điện cho mỗi nước, mỗi đia phương, ở mọi thời điểm, tính đủ, tính đúng tất cả những yếu tố thành phần, tính theo thời giá của của các thành phần đó.
Dùng chương trình này, tính giá điện VN năm 2015 sẽ được kết quả là 5.600 đồng/KWh, tương đương 25 cents USD/KWh.
Phi lý thứ 4: Nhà nước bù tiền điện cho dân
Cả thế giới chỉ duy nhất ở VN có chuyện Nhà nước bù tiền điện cho dân.
Mọi người chúng ta đều tâm niệm rằng đó là ân huệ của Nhà nước, thương dân, lo cho dân. Dân ta nói chung còn khổ, được bù tiền điện là rất mừng, rất cảm ơn.
Nhưng trên thực tế, còn nhiều thứ thiết yếu cho sự sống của người dân, như nước sạch, chỗ ở, thuốc, chữa bệnh, đi lại…, bức xúc hơn nhiều so với điện, tại sao chúng ta không bù giá, bù tiền cho những thứ thiết yếu đó, mà lại đi bù cho điện, thứ hàng tiêu dùng cao cấp.
Xin nhớ rằng năm 1945 người VN không được dùng điện chiếm 95% dân số, năm 1954 là 90%, năm 1975 là 85%, cho đến hôm nay vẫn còn dăm ba % đồng bào chúng ta chưa được dùng điện.
Phi lý thứ 5: Ai bù lỗ và tiền đâu bù lỗ cho EVN?
Theo cách hạch toán “kỳ lạ” của EVN, thì suốt bao nhiêu năm nay EVN không hề lỗ xu nào, mặc dù giá điện của EVN bán ra rẻ hơn 3 lần giá thực.
Từ điều này có thể khẳng định rằng EVN hàng năm lỗ rất nặng. Nhưng mặc dù lỗ nặng triền miên, EVN vẫn “sống” được, vẫn không bị phá sản.
Điều “kỳ lạ” này vẫn tồn tại được là nhờ ai? Nhờ đâu?
Câu trả lời đơn giản và rõ ràng là EVN đã thường xuyên được Nhà nước bù lỗ, tiền từ Ngân sách quốc gia.
Tiền từ Ngân sách quốc gia chủ yếu xuất phát từ thuế và lệ phí mà người dân và doanh nghiệp nộp vào, là từ tiền bán tài nguyên khoáng sản. Thu Ngân sách còn bao gồm lợi nhuận của doanh nghiệp Nhà nước, nhưng rất đáng tiếc hầu hết các doanh nghiệp Nhà nước đều lỗ, chỉ có một số ít doanh nghiệp Nhà nước là có lời, với khoảng tiền lời không đáng kể.
Phi lý thứ 6: EVN bù tiền điện cho các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư tại Việt Nam
Tất cả các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư tại Việt Nam (FDI) đều được hưởng giá điện rẻ của EVN.
EVN tính tiền điện cho khối doanh nghiệp FDI với giá bình quân chỉ khoảng 1000đ/KWh, tương đương 4,5 cents/KWh. So với giá điện thực 25 cents/KWh thì chỉ bằng 18%.
Đồng nghĩa cứ mỗi KWh điện mà doanh nghiệp FDI xài thì EVN đã lấy tiền thuế của dân VN tặng cho họ 21,5 cents USD.
Hiện nay khối FDI xài mỗi năm khoảng 40 tỷ KWh điện, tương đương EVN đã lấy tiền thuế của người dân Việt Nam tặng họ: 21,5 cents USD/KWh x 40 tỷ KWh = 8,6 tỷ USD.
Trong khi đó, EVN tính cho người dân Việt Nam bình quân khoảng 1700đ/KWh, từ quan chức cấp cao đến anh thợ hồ, chị ve chai. EVN giải thích đây là “hỗ trợ giá điện cho sản xuất công nghiệp”.
Phi lý thứ 7: Loanh quanh, lấp liếm bằng câu chuyện “3 phương án bậc thang giá điện”
Cả thế giới, chỉ VN có cái "bậc thang giá điện". Bản chất và mục đích của bậc thang giá điện VN là: Người nghèo được bù nhiều, trả tiền điện ít theo giá bậc thang thấp, còn người giàu được bù ít, trả tiền điện nhiều theo giá bậc thang cao.
Chúng tôi thấy hết sức lạ lùng khi nghe EVN giải thích về 3 phương án mới. Ví dụ, điều chỉnh sao cho người dùng nhiều điện thì trả giá thấp. Điều này đúng theo những nguyên lý kinh tế vĩ mô, nhưng trái ngược hoàn toàn với mục đích của bậc thang giá điện VN là hỗ trợ người nghèo.
Hoặc EVN đưa ra một nguyên tắc mà đông tây kim cổ chưa bao giờ có: Khách hàng phải trả tất cả tiền điện theo hợp đồng với EVN, cho dù họ xài điện ít hơn so với hợp đồng.
EVN còn yêu cầu công luận góp ý cho 3 phương án, để công luận quên đi những điều bức xúc nhất, và bị lạc hướng vào chuyện vô bổ của EVN.
Nếu EVN thực lòng muốn lắng nghe ý kiến công luận, thì hãy công khai phương pháp tính giá điện của mình, nhất là phương pháp tính giá điện cho doanh nghiệp FDI, cho doanh nghiệp nhà nước.
*Bài viết phản ánh quan điểm cá nhân của tác giả: TS. Nguyễn Bách Phúc, Chủ tịch Hội tư vấn Khoa học công nghệ & quản lý TP.HCM HASCON, Viện trưởng Viện Điện - Điện tử - Tin học EEI.
TS. NGUYỄN BÁCH PHÚC - Theo Bizlive
