Trung Quốc chiếm rạn san hô này từ tay Philippines năm 1995. Năm 2015, Bắc Kinh bắt đầu tích cực công việc bồi đắp xây dựng (phi pháp), đá Vành Khăn trước kia chìm dưới nước khi thủy triều lên nay biến thành một đảo nổi nhân tạo. Trên đá Vành Khăn đã xuất hiện đường băng, 4 nhà chứa lớn dành cho các máy bay ném bom, 24 nhà chứa nhỏ hơn phục vụ các chiến đấu cơ, 4 hệ thống pháo cao xạ, 2 hệ thống radar, một nhà máy xi măng và các bến tàu.
Đá Vành Khăn cách đảo Palawan của Philippines không quá 150 dặm nên nằm trong vùng đặc quyền kinh tế Philippines. Nhưng Trung Quốc đã ngang nhiên tuyên bố đá Vành Khăn là “lãnh thổ chủ quyền” của họ cùng 12 dặm lãnh hải. Với lý do trên, Bắc Kinh gay gắt phản đối việc tàu chiến Mỹ tuần tra khu vực. Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã lớn tiếng cảnh báo Mỹ về hành động mạo hiểm có nguy cơ phá vỡ đàm phán giữa các bên liên quan ở Biển Đông và kêu gọi Mỹ kiềm chế các hoạt động tuần tra trong tương lai.
Hoạt động nhằm đảm bảo tự do hàng hải này diễn ra lần đầu sau 4 tháng ông Donald Trump bước vào Nhà Trắng. Trước đây, tất cả những đề nghị tương tự từ giới quân sự Mỹ đều bị ông Trump từ chối. Thậm chí, các nhà phân tích kết luận chính sách của chính phủ ông Trump là giảm bớt áp lực với Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông để có được sự ủng hộ tác động tới Triều Tiên.
Theo các nhà phân tích, sự xuất hiện của tàu chiến Mỹ gần quần đảo Trường Sa sẽ trấn an các nước hy vọng được Mỹ ủng hộ trong việc đối phó với Trung Quốc. "Hoạt động đảm bảo tự do hàng hải này bắt đầu một tuần trước cuộc họp quan trọng của các bộ trưởng quốc phòng Đông Nam Á ở Singapore và sẽ được phần lớn các nước trong khu vực an tâm đón nhận”, báo Anh Financial Times viết.
Ông Andrew Shearer, một chuyên gia của Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế từ Washington nhận định: "Tự do hàng hải ở phía tây Thái Bình Dương là yếu tố quá quan trọng để có thể đem đổi lấy những lời hứa hợp tác úp mở của Trung Quốc trong các vấn đề khác, dù cho có quan trọng như vấn đề Triều Tiên”.
Nhưng vì sao suốt 4 tháng qua tổng thống Donald Trump từ chối điều động điều tàu tuần tra đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông thì giờ đây ông đột ngột đồng ý? Rất có thể đó là phản ứng với việc Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte xích gần lại với Bắc Kinh và Moskva, giáo sư Dmitry Mosyakov, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Các nước Đông Nam Á, Úc và châu Đại Dương Viện Nghiên cứu phương Đông (Nga) nhận định.
Ông Mosyakov nói: "Không phải ngẫu nhiên tàu khu trục Mỹ đã tuần tra sát đá Vành Khăn vốn được Philippines nêu tên trong vụ kiện chống Trung Quốc tại Tòa án The Hague. Mặc dù Bắc Kinh phớt lờ phán quyết của Tòa án The Hague vốn không công nhận những đòi hỏi chủ quyền (phi lý, bất chấp luật pháp quốc tế) của Trung Quốc ở Biển Đông trong đó có đá Vành Khăn, nhưng chính sau phán quyết này, Trung Quốc đã bắt đầu thúc đẩy quan hệ song phương với các bên liên quan tranh chấp lãnh thổ, lôi cuốn họ bằng những lợi ích từ hợp tác kinh tế. Mỹ không thể không có phản ứng trước thực tế như vậy. Thực tế Bắc Kinh nắm quyền chủ động không thể là điều mà Washington hài lòng. Vì thế cần có sự kiện cử tàu đến đá Vành Khăn…”
Liệu Mỹ sẽ còn có những hành động mạnh mẽ ở Biển Đông? Tổng thống mới của nước Mỹ không tỏ rõ lập trường về vấn đề này cũng như khó thể nói ông có thể thay đổi quan điểm dưới ảnh hưởng của những sự kiện như thế nào. Đây là yếu tố rất nguy hiểm trong khuôn khổ sự đối đầu toàn cầu giữa hai cường quốc mạnh nhất, có thể dẫn thế giới vào cuộc xung đột nghiêm trọng, chuyên gia Nga kết luận.
