Hội đồng lý luận Trung ương có chức năng, nhiệm vụ là cơ quan tư vấn cho Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư về các vấn đề lý luận chính trị, làm cơ sở cho việc hoạch định, hoàn thiện, phát triển đường lối chính sách của Đảng về chương trình, đề tài khoa học cấp nhà nước, lý luận chính trị phục vụ trực tiếp công tác lãnh đạo của Đảng.
Hội đồng có nhiệm vụ trực tiếp nghiên cứu một số đề tài do Bộ Chính trị, Ban Bí thư giao hoặc do Hội đồng đề xuất. Đồng thời, kế thừa, chắt lọc kết quả của các chương trình đề tài nghiên cứu khoa học khác để thực hiện tốt chức năng tư vấn của Hội đồng và thực hiện một số nhiệm vụ khác do Bộ Chính trị, Ban Bí thư giao. Nghiên cứu đề xuất những luận cứ về lý luận, đấu tranh và trực tiếp tham gia đấu tranh bác bỏ những quan điểm sai trái với đường lối quan điểm của Đảng. Giữ mối quan hệ với cơ quan nghiên cứu lý luận của các Đảng Cộng sản và Đảng cầm quyền trên thế giới.
Phát biểu trong lễ công bố quyết định thành lập Hội đồng lý luận Trung ương, ông Đinh Thế Huynh yêu cầu Hội đồng lý luận Trung ương "cần tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của Hội đồng nhằm nâng cao rõ rệt chất lượng tư vấn cho Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư về các vấn đề lý luận chính trị, làm cơ sở cho việc hoạch định, hoàn thiện phát triển đường lối chính sách của Đảng, thực hiện tốt chương trình nghiên cứu khoa học lý luận chính trị giai đoạn 2016-2020; Nâng cao chất lượng và hiệu quả hợp tác quốc tế trong lĩnh vực lý luận chính trị".
Diễn văn của ông Đinh Thế Huynh tại lễ thành lập Hội đồng Lý luận trung ương cũng có đoạn: “Hoạt động nghiên cứu lý luận của Hội đồng phải thường xuyên gắn với thực tiễn, với hoạt động của các cơ quan, bộ ngành, của các địa phương, đơn vị. Hội đồng, các tiểu ban và các thành viên Hội đồng phải có chương trình kế hoạch nghiên cứu, khảo sát, tổng kết thực tiễn thật sự khoa học và thiết thực về những vấn đề liên quan, nhất là những mô hình mới, những vấn đề mới, những vấn đề đang có nhận thức và quan điểm khác nhau”.
