1. Cái chết đột ngột của shipper giao đồ ăn giữa đường phố Bắc Kinh
Đông chí năm 2020, chỉ còn 9 ngày nữa là đến Tết Dương lịch, 8 giờ tối, Zhuang Hong nhận được cuộc điện thoại video từ chồng cô là Han Wei. Thế nhưng khuôn mặt chồng cô không xuất hiện trên trên màn hình điện thoại như mọi khi, thay vào đó là một cảnh sát giao thông xa lạ.
Trong đầu cô hiện lên vô vàn khả năng, “ Lẽ nào anh ấy vi phạm giao thông và bị cảnh sát giao thông chặn lại?”, “Anh ấy đã xô xát với ai đó hay bị tai nạn ô tô?” Đây là dự đoán tồi tệ nhất của Zhuang Hong vào thời điểm đó.
Cảnh sát giao thông yêu cầu Zhuang Hong đến đồn cảnh sát. Đồng hương của Han Wei và làm shipper ở Bắc Kinh, Lin Hua cũng đến cùng. Khi nhận được cuộc gọi từ Zhuang Hong, anh ta tự nghĩ rằng có thể là đơn hàng của Han Wei sắp giao trễ, cần phải vào tiểu khu mà nhân viên bảo vệ không cho vào, hai người xảy ra cãi vã và phải vào đồn cảnh sát. Cả anh và Zhuang Hong đều không ngờ rằng họ sắp phải đối mặt với tin dữ.
Ba giờ trước, Han Wei nhận được đơn hàng thứ 34 vào ngày hôm đó, sau khi nhận đơn hàng từ cửa hàng, anh chạy xe dọc theo con đường Xiangjiang ở Bắc Kinh, sau khi rời khỏi cửa hàng được vài phút thì anh bất ngờ ngã xuống trước ngã tư. Anh ấy đột tử ngay trên đường, trên ghế sau của chiếc xe máy vẫn còn 4 đơn hàng chưa được giao.
Vào những ngày này, thời tiết ở Bắc Kinh từ -7 ° C đến 5 ° C, trời lạnh thấu xương. Buổi trưa, Zhuang Hong còn dặn dò Han Wei ăn uống điều độ, người làm nghề giao đồ ăn thường có những bữa ăn thất thường. Han Wei đã trả lời cô ấy trên WeChat, nói rằng anh ấy đã ăn cùng bạn bè, anh ấy còn chụp ảnh một bát ăn hết sạch gửi cho Zhuang Hong. Han Wei không hút thuốc và hiếm khi uống rượu. Trước khi đột ngột qua đời, Zhuang Hong chưa nghe chồng kể về bất kỳ sự khó chịu nào trong người. Khi em trai của Han Wei là Han Fei nghe tin, anh đã lái xe từ Thái Nguyên đến Bắc Kinh ngay qua đêm, khi nhìn thấy thi thể của anh trai mình, anh trai của anh vẫn đang mặc bộ đồng phục màu xanh lam.
Nếu Han Wei không xảy ra tai nạn ngoài ý muốn, anh và gia đình anh vẫn theo quỹ đạo cuộc sống ban đầu. Một lúc sau thôi, anh sẽ gọi điện video sôi nổi cho người nhà và nói về bữa ăn hôm nay, giao được bao nhiêu đơn hàng, thời tiết có lạnh không? Đây là giây phút thư thái nhất trong ngày của Han Wei, con trai nhỏ sống cùng ông bà ở Sơn Tây chen chúc vào màn hình điện thoại di động, cậu bé mập mạp trông giống Han Wei, tính tình giống nhau, thích cười nói.
Vào mùa hè năm 2019, Han Wei đưa hai con đến Bắc Kinh và cả gia đình sống cùng nhau trong khoảng thời gian ngắn ngủi một tháng. Bất chấp sự phản đối của cha mẹ, cậu con trai lớn nhất quyết tìm cho mình một công việc làm thêm là rửa bát để kiếm thêm kinh phí học tập.
Tháng đó, Han Wei chỉ nghỉ một ngày, anh và Zhuang Hong đưa con trai út đến quảng trường Thiên An Môn chơi, đây cũng là lần đầu tiên hai vợ chồng có thời gian vui vẻ ở Bắc Kinh. Khi họ đi làm vào ngày hôm sau, cậu con trai ở một mình trong căn nhà cho thuê.
Sau đó, hai người con trở về quê để tiếp tục việc học, con trai lớn đang học năm thứ hai cấp ba, còn cậu con trai nhỏ đang học cấp 1, Han Wei rất ủng hộ việc học của các con. Đây cũng là hy vọng nhỏ trong cuộc sống của Han Wei. Han Fei đã từng chứng kiến Han Wei nhiều lần nói với các con của mình: "Không có học thức, con không thể làm được gì ở mọi thành phố. Con chỉ có thể làm những công việc cấp thấp nhất như cha.”
Hai đứa con còn phải đi học, đứa con trai lớn sắp thi vào đại học, đứa con nhỏ học lên THCS, THPT và đại học phải đóng học phí. Họ cũng muốn mua một căn chung cư cho con trai cả ở thị trấn, nhà cần rộng, sáng sủa, hơn 100 mét vuông mới cưới được vợ; nhưng việc này sẽ tốn rất nhiều tiền, ít nhất cũng phải 700.000 đến 800.000 NDT, tức là họ phải làm việc vất vả ở Bắc Kinh trong thời gian dài.
Trước khi đến Bắc Kinh, hai vợ chồng làm việc ở Thái Nguyên, Han Wei làm chuyển phát nhanh còn Zhuang Hong làm công việc dọn nhà, cả hai có thu nhập khoảng 4.000 NDT một tháng. Năm 2019, hai người đến Bắc Kinh. Tuy tiền thuê nhà đắt đỏ, sinh hoạt phí cao nhưng lương cũng cao hơn chút đỉnh. Han Wei có thể kiếm được bảy tám nghìn một tháng, còn Zhuang Hong có thể kiếm được năm nghìn. Thế nhưng, những mục tiêu của học vẫn còn rất xa vời.
 |
| Nền tảng giao hàng gây áp lực quá lớn về thời gian cho các tài xế, dẫn đến tai nạn gây tử vong. |
Nhiều người cùng quê cũng giống như Han Wei. Mọi người đến Bắc Kinh, họ nghe nói rằng giao đồ ăn có thể được nhiều kiếm tiền. Lin Hua gia nhập công việc giao đồ ăn muộn hơn Han Wei. Khi mới bắt đầu công việc, anh cảm thấy rất mệt mỏi, mỗi ngày đi xe đạp điện trên đường đều phải chạy thật nhanh để giao kịp hàng. Công việc thực sự rất mạo hiểm. Nhận đơn đặt hàng, lấy đồ ăn tại quán, đi đường, giao hàng, mối lo sợ giao hàng chậm trễ và tai nạn xe cộ, mọi thứ liên kết lại khiến anh nghẹt thở. Shipper chỉ có thể thư giãn khi nghỉ làm và điện thoại di động không còn hiển thị danh sách đơn hàng. Cuối cùng, Lin Hua quyết định ở lại ngành giao đồ ăn, vì quả thực anh kiếm được nhiều tiền hơn công việc trước.
Tại Bắc Kinh, Han Wei và Lin Hua đều sống trong căn phòng cho thuê chỉ hơn 10m2, nhà vệ sinh và nhà bếp được ngăn cách bằng các tấm kính. Giá thuê khoảng 1.000 NDT một tháng. Có đến sáu hoặc căn phòng ở tầng một. Dù sống cùng nhau nhưng Han Wei và Lin Hua rất ít tụ tập. Vì đi giao đồ ăn nên họ không nghỉ ngơi nhiều. Họ chạy đơn hàng bên ngoài hàng ngày và chỉ nghỉ ngơi vào ban đêm. Ngay cả khi không còn đơn hàng họ cũng không thể thảnh thơi được, mắt cứ phải dán vào màn hình điện thoại. Khi có đơn hàng thì phải nhanh tay nhận đơn, càng nhiều đơn hàng thì thu nhập càng cao.
2. "Khoản bồi thường nhân đạo" khiến dư luận dậy sóng và căn bệnh của nền kinh tế nền tảng
 |
Nhân viên trong bộ đồng phục Ele.me |
Han Wei và Lin Hua không phải là nhân viên giao hàng toàn thời gian của Ele. Họ đăng ký trên ứng dụng Fengniao (một thương hiệu phụ của Ele.me) và đồng ý với "Thỏa thuận người dùng” của ứng dụng này là họ có thể trở thành nhân viên giao hàng. Đặc biệt, trong thỏa thuận này có đề cập rằng: "Fengniao chỉ cung cấp các dịch vụ đối sánh thông tin, và không có bất kỳ hình thức quan hệ lao động / việc làm nào."
Đối với cái chết đột ngột của Han Wei, Ele.me phản hồi rằng công ty và Han không có bất kỳ quan hệ lao động nào, nhưng phía Ele.me "sẵn sàng chu cấp 2.000 nhân dân tệ cho gia đình Han vì lòng trắc ẩn". Khoản bảo hiểm mà Fengniao trả cho shipper là 30.000 nhân dân tệ cho trường hợp đột tử trong quá trình làm việc.
Sun Ping, trợ lý nghiên cứu tại Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, nhận xét rằng trong những năm gần đây, đặc biệt là trong thời kỳ dịch bệnh, cơ hội tìm việc làm trở nên rất khó khăn và ngày càng có nhiều người chọn đến các nền tảng cung cấp dịch vụ cộng đồng đối các công việc lặt vặt như giao đồ ăn nhanh, tài xế xe công nghệ. Công việc này tương đối tự do và người lao động có thể bắt đầu và kết thúc bất cứ lúc nào. Các công ty công nghệ cũng có thể hạn chế một số rủi ro và chi phí nhất định thông qua các nền tảng cung ứng cộng đồng.
Nhưng Han Wei và nhiều người lao động như anh không hiểu điều này. Họ cho rằng các nền tảng cung ứng cộng đồng khá tự do hơn và không yêu cầu trình độ cao. Han Wei về cơ bản không xem xét thỏa thuận của người dùng. Anh ấy cũng không hiểu các quy tắc và quy định của nền tảng này. Đơn giản là anh ấy cần một công việc và kiếm tiền.
Nhưng dù là thỏa thuận gì đi chăng nữa cũng không ngăn cản được Han Wei và Lin Hua dốc hết thời gian giao đồ ăn, từ 8 giờ sáng đến 9 giờ tối, mỗi đơn hàng kiếm được sáu, bảy tệ, mỗi ngày chạy ba mươi bốn mươi đơn hàng, họ có thể kiếm khoảng 200 nhân dân tệ.
Mỗi ngày, Fengniao sẽ khấu trừ 3 nhân dân tệ từ thu nhập đơn hàng đầu tiên của shipper, trong đó 1,06 nhân dân tệ được giao cho công ty bảo hiểm để mua bảo hiểm và 1,94 nhân dân tệ còn lại là phí dịch vụ mà nền tảng thu.
Có thể tính rằng Ele.me tính phí dịch vụ 1,94 nhân dân tệ một ngày trên mỗi shipper, nếu shipper chỉ làm việc 300 ngày một năm, Ele.me sẽ kiếm được 582 NDT. So với cái giá phải trả bằng cả mạng sống của người lao động nghèo khó, khoản “bồi thường nhân đạo 2.000 NDT” khiến dư luận vô cùng phẫn nộ.
Ngay cả khi không phải nền tảng cung ứng cộng đồng, thực tế, không có mối quan hệ lao động - việc làm trực tiếp giữa người giao hàng và nền tảng đặt đồ ăn, tất cả được ký kết bởi các công ty nhân sự bên thứ ba. Xu Tao, COO của Beijing Zgono Technology, tin rằng bản chất của loại hình công ty nhân lực bên thứ ba là chuyển giao và chấp nhận rủi ro. Thông qua chuyển giao từng lớp, các công ty lớn tìm kiếm các công ty vừa, các công ty vừa lại tìm các công ty nhỏ. Rủi ro được truyền đi cho đến khi không tìm thấy ai chịu trách nhiệm.
Dịch vụ giao đồ ăn Trung Quốc Ele.me và Meituan hiện thuê một số lượng lớn các công ty kiểu này. Vào tháng 7 năm 2020, Quhuo Technology, một nhà môi giới nhân lực trong ngành giao đồ ăn, thậm chí còn niêm yết tại Hoa Kỳ là đối tác lớn của Ele.me và Meituan.
Trên thực tế, sự kiểm soát của các nền tảng, thuật toán và các công ty bên thứ ba hiện nay rất mạnh như khi nào shipper nên làm gì, cách ăn mặc, thái độ, giờ làm việc, bắt buộc tăng đơn hàng, sự kiểm soát này ngày càng khắt khe, vượt qua cả quan hệ lao động thông thường trước đây.
3. Nỗi đau của người ở lại
Vào ngày 8/1, Ele.me đã đưa ra một tuyên bố mới thừa nhận rằng chế độ bảo hiểm của những người sử dụng dịch vụ cung ứng cộng đồng là không hợp lý, vì vậy phạm vi bảo hiểm đã được tăng lên 600.000 NDT. Và số tiền này cũng sẽ được trả cho gia đình Han Wei.
Nhận được tin tức này, Zhuang Hong cảm thấy cuối cùng cũng có thể nhẹ người hơn một chút.
Tháng 11 năm ngoái, cha của Zhuang Hong bị bệnh qua đời, Han Wei trở về quê nhà lo tang lễ, ở nhà được 10 ngày thì lại phải tất bật trở về Bắc Kinh làm việc. Vậy mà chỉ sau một tháng, chồng cô đột ngột qua đời trên đường phố giữa mùa đông lạnh giá. Cú sốc này khiến Zhuang Hong mạnh mẽ thế nào cũng gục ngã: "Ngày nào tôi cũng mơ mơ hồ hồ, tôi có nằm mơ cũng không dám tiếp nhận hiện thực này".
Vài năm trước, khi hai vợ chồng vẫn còn làm việc ở Thái Nguyên, vào dịp Quốc tế Phụ nữ 8/3, Han Wei nói rằng anh sẽ cho cô một điều bất ngờ. Anh đã bí mật mua cho cô một bức tượng Phật bằng vàng. Zhuang Hong chưa bao giờ đeo tượng Phật nhỏ bằng vàng đó. Cô ấy làm giúp việc gia đình ở nhà người khác, do đó, cô cảm thấy không thoải mái khi đeo nó. Tượng Phật bằng vàng ấy luôn được cô cất giữ cẩn thận ở quê nhà. Sau này, cô ấy đã đeo nó hai lần khi về quê. Thật không ngờ rằng, tượng Phật vàng nhỏ lại trở thành kỉ vật cuối cùng còn sót lại của Han Wei cho cô.
Theo một người bạn, Han Wei là người rất tốt, nhiệt tình và tỉ mỉ. Sau kết hôn, Han Wei lo toan mọi việc lớn nhỏ, thuê nhà ở đâu, giao tiếp với chủ nhà, trả tiền điện nước, mua đồ cho các con ở Sơn Tây đều là Han Wei làm.
Han Wei còn là tường thành vững chắc để Zhuang Hong dựa vào. Ở Bắc Kinh, Zhuang Hong vẫn không thể phân biệt được phương hướng và cũng không thể sử dụng điện thoại thông minh hoặc thanh toán di động.
Đối với Han Fei, anh trai như người cha thứ hai. Năm 2017, khi muốn mua nhà, anh đã nói chuyện với Han Wei, ngày hôm sau Han Wei đã gửi 50.000 NDT. "Đây là tất cả số tiền mà anh trai tôi và chị dâu tôi kiếm được khi đi làm vào thời điểm đó."
Trước khi xảy ra vụ việc thương tâm, Han Wei cũng đã bàn với Zhuang Hong rằng anh ấy sẽ về quê trong mùa xuân năm nay, vì con trai cả sắp thi đại học, anh ấy muốn về để cổ vũ cho con. Giờ đây, Zhuang Hong cảm thấy tiếc nuối vì hai vợ chồng đang ở Bắc Kinh, thời gian bên gia đình quá ngắn, họ bận rộn với gánh nặng cơm áo gạo tiền.
 |
| Video của Han Wei đăng tải |
Han Wei có một tài khoản Kuaishou tên "yis joy", đăng tấm ảnh cũ của anh khi còn trẻ, mặc áo sơ mi trắng chỉnh tề, ngồi trên đầu tàu lộng gió. Nhưng nhân vật chính của đoạn video cuối cùng mà anh ấy đăng lại là một chiếc xe máy với thùng hàng Ele.me màu xanh đặt ở đuôi xe, và những túi đồ ăn ở hai bên tay cầm.
Đây là chiếc xe điện bằng cả tiền lương một tháng mà hai vợ chồng gắng gượng đổi vào mùa thu năm 2020 ở Bắc Kinh để chạy được nhiều đơn hàng và kiếm được nhiều tiền hơn. Trong video đầy nắng đó, bên cạnh chiếc hộp giao hàng màu xanh và chiếc xe điện trắng, Han Wei đã ngâm nga hát: “Tôi đang ở Bắc Kinh, đang đứng trên đường vành đai hai. Trời trong xanh, đám mây trắng, đó chính là Bắc Kinh ... "
