Sau nhiều năm bị gạt ra bên lề, Nga đã trở lại trung tâm cuộc chơi địa chính trị Trung Đông. Chống lại chính sách của Mỹ, chiến dịch can thiệp có tính toán của Nga vào cuộc chiến Syria là một trường hợp hiếm hoi trong đó việc sử dụng sức mạnh hạn chế tại khu vực đã mang lại kết quả với sự đột phá về ngoại giao.
Trong một cuộc trả lời phỏng vấn gần đây, tổng thống Mỹ Barack Obama đã tiết lộ suy nghĩ của ông trong một số lĩnh vực đối ngoại then chốt, đặc biệt là Trung Đông. Ông Obama đã không màng tới cả đề xuất của các đồng minh châu Âu cũng như các cố vấn an ninh, bao gồm cựu ngoại trưởng Hillary Clinton, về việc can thiệp quân sự vào Syria.
Theo ông Obama, có rất ít khả năng Mỹ có thể làm để ổn định khu vực Trung Đông. Ông thậm chí còn tự hào về không bước qua “lằn ranh đỏ” đã vạch ra (nghĩa là sử dụng biện pháp quân sự) năm 2012 liên quan đến vấn đề tổng thống Syria Bashar al-Assad sử dụng vũ khí hóa học. Mỹ đã nhất trí với đề xuất của Nga, hủy bỏ hầu hết kho vũ khí hóa học của Syria.
Nhưng quyết định không trừng phạt Syria bước qua lằn ranh đỏ với các cuộc không kích có thể khiến Trung Đông “tuột khỏi tay Mỹ”. Một số người đã chỉ trích rằng do thế, các tài sản chiến lược quan trọng tại Trung Đông đã bị mất vào tay các "thế lực không thân thiện", từ Nga cho tới nhà nước Hồi giáo (IS).
Tất nhiên, nguyên do chủ yếu của sự dè dặt của ông Obama với việc can dự vào Trung Đông là nỗi sợ hãi lặp lại sai lầm khiến Mỹ bị sa lầy tại Afghanistan và Iraq, kết cục của việc ông Obama gọi là sự thiếu suy nghĩ của chính phủ Mỹ đã dẫn tới chiến tranh với các nước Hồi giáo.
Tuy nhiên, ông Putin đã chứng minh rằng can thiệp quân sự vào Trung Đông đã không dẫn tới sa lầy. Thực tế, không bị rơi vào những tiên báo bi quan của ông Obama, chiến dịch quân sự của Nga tại Syria có thể giúp dẫn tới một giải pháp chính trị.
Bằng cách từ chối để bị cuốn vào một cuộc chiến tranh lâu dài và tốn kém, sẽ giúp Assad giành lại được phần lớn lãnh thổ, ông Putin đã đóng băng một cách hiệu quả, buộc các lực lượng của cả chính quyền Syria và phe đối lập phải nghiêm túc tham gia các cuộc hòa đàm tại Geneva.
Theo giải pháp chính trị, Syria sẽ trở thành một hệ thống nhà nước liên bang, lãnh thổ được chia thành những phần khác nhau. Tộc Alawites của ông Assad có thể kiểm soát lãnh thổ phía tây, trải từ Latakia ở phía bắc Damascus tới phía nam và một khu tự trị của người Kurd Syria có thể được thành lập ở phía bắc, trong khi phần còn lại của đất nước thuộc về phe đối lập dòng Hồi giáo Sunni.
Hòa bình vẫn còn xa vời với Syria. Iran và Saudi Arabia với các lực lượng ủy nhiệm trên thực địa, vẫn đang bất hòa về việc giải quyết cuộc xung đột ra sao. Thổ Nhĩ Kỳ thì tiến hành một cuộc chiến chống người Kurd. Phe đối lập Sunni vẫn không muốn thỏa hiệp. Nếu như Assad muốn giành lại Aleppo, phiến quân Sunni chắc chắn sẽ phá vỡ lệnh ngừng bắn và hủy hoại toàn bộ tiến trình chính trị.
Nhưng thậm chí không đạt được một giải pháp chính trị, thành tựu chiến lược của ông Putin vẫn đáng nể. Chiến dịch quân sự của nga đã cứu được đồng minh Assad khỏi cơn nguy khốn, tránh được thất bại cũng như giữ an toàn căn cứ không quân tại Latakia và sự hiện diện hải quân tại Tartus. Những thành trì này sẽ cho phép ông thách thức sự kiểm soát của Mỹ và NATO ở khu vực đông Địa Trung Hải.
Cuối cùng là Nga đã củng cố được vị thế một thế lực phải tính đến ở Trung Đông. Với sự kiện Mỹ nhất trí theo sự dẫn dắt của Nga trong cuộc xung đột Syria kể từ nảy sinh vấn đề vũ khí hóa học của Assad, các nhà lãnh đạo Trung Đông hiện nay tới Moscow chứ không phải Washington nhằm thúc đẩy các lợi ích của họ. Quốc vương Salman của Saudi Arabia sẽ thăm Kremlin trong tháng này để thảo luận hợp tác kinh tế trị trị hàng tỷ USD. Kẻ thù của Saudi Arabia, cố vấn chủ chốt của giáo chủ Ayatollah Ali là Ali Akbar Velayati đã tới Moscow hồi tháng 2 vừa qua.
Israel về phần mình có nguy cơ khủng hoảng ngoại giao với Úc tháng trước do tổng thống Reuven Rivlin đột ngột hủy chuyến thăm Canberra để tới Moscow vì một cuộc gặp khẩn với ông Putin (chuyến thăm này diễn ra ngay sau khi thủ tướng Binyamin Netanyahu hủy cuộc gặp đã được lên kế hoạch với ông Obama tại Washington).
Với Israel, chiến dịch quân sự của Nga tại Syria là một điều tốt. Bằng cách phối hợp hoàn toàn với Nga trên mặt trện Syria, Israel hiện nay trông chờ ông Putin giữ cho các lực lượng Iran tránh xa biên giới trên cao nguyên Golan và giúp đưa các quan sát viên Liên hợp quốc quay lại khu vực.
Chắc chắn, ông Putin chưa đạt tới sự trở lại những ngày huy hoàng thời Liên Xô tại Trung Đông, bởi lẽ năng lực duy trì bền vững một chiến dịch quân sự bên ngoài biên giới Nga vẫn còn khá hạn chế. Tuy nhiên, việc sử dụng sức mạnh cứng một cách thông minh để đạt được các mục tiêu đặc thù và khả thi tại Syria đã biến Nga trở thành điểm trọng tâm trong các nhân tố chủ chốt tại Trung Đông – tạo ra một thách thức địa chính trị nghiêm trọng đối với Mỹ. Rõ ràng, tổng thống Mỹ sắp tới sẽ phải tư duy lại chiến lược khu vực của nước này.
* Lược dịch bài viết đăng trên Strategist của tác giả Shlomo Ben-Ami, cựu Ngoại trưởng Israel và phó chủ tịch Trung tâm Hòa bình quốc tế Toledo.
