25 năm nghiên cứu tích tụ ruộng đất
Chủ trương khuyến khích tích tụ, tập trung ruộng đất nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp thông qua mở rộng quy mô sản xuất, áp dụng tiến bộ khoa học công nghệ và hình thành khu vực chuyên canh theo hướng sản xuất nông nghiệp hiện đại, chuyên môn hóa gắn với thị trường đã được khẳng định trong nhiều Nghị quyết, văn kiện của Đảng và Nhà nước.
Ngay từ Nghị quyết 06 của Bộ Chính trị khóa VIII (năm 1998) về một số vấn đề nông nghiệp và nông thôn đã xác định: “Về tích tụ ruộng đất, việc chuyển nhượng quyền sử dụng, tích tụ và tập trung ruộng đất là hiện tượng sẽ diễn ra trong quá trình phát triển nông nghiệp sản xuất hàng hóa lớn... Việc tích tụ và tập trung ruộng đất phải được kiểm soát, quản lý chặt chẽ của Nhà nước không để quá trình này diễn ra tự phát làm cho người nông dân mất ruộng mà không tìm được việc làm, trở thành bần cùng hóa”.
10 năm sau đó, đến Nghị quyết số 26-NQ/TW năm 2008 của Ban chấp hành Trung ương khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn cũng xác định: “Tiếp tục khẳng định đất đai là sở hữu toàn dân, Nhà nước thống nhất quản lý theo quy hoạch, kế hoạch để sử dụng có hiệu quả; giao đất cho hộ gia đình sử dụng lâu dài; mở rộng hạn mức sử dụng đất, thúc đẩy quá trình tích tụ đất đai”.
Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011-2020 tại Đại hội XI của Đảng (năm 2011) đã xác định nhiệm vụ phát triển nông nghiệp toàn diện theo hướng hiện đại, hiệu quả, bền vững: “Khuyến khích tập trung ruộng đất, phát triển trang trại, doanh nghiệp nông nghiệp phù hợp về quy mô và điều kiện của từng vùng”.
Tiếp sau đó, đến Nghị quyết số 19-NQ/TW Ban chấp hành Trung ương Khóa XI (năm 2012) về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai cũng nêu rõ: “Mở rộng hạn mức nhận chuyển quyền đất nông nghiệp phù hợp với điều kiện cụ thể từng vùng, từng giai đoạn để tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình tích tụ, tập trung đất đai, từng bước hình thành những vùng sản xuất hàng hóa lớn”. Nghị quyết số 19-NQ/TW là căn cứ xây dựng Luật Đất đai năm 2013.
Như vậy từ cách đây 25 năm, Đảng đã xác định chủ trương khuyến khích tích tụ, tập trung ruộng đất gắn với “mở rộng hạn điền”. Thể chế hóa chủ trương của Đảng, tại Nghị quyết số 19/NQ-CP năm 2016, Chính phủ đã giao cho Bộ Tài nguyên và Môi trường “xây dựng chính sách khuyến khích tập trung, tích tụ đất đai để sản xuất nông nghiệp theo mô hình tập trung quy mô lớn”.
Chính sách mở rộng đối tượng và mở rộng hạn mức nhận chuyển quyền sử dụng đất nông nghiệp là những nội dung cốt lõi, trọng tâm được đưa ra trong Luật Đất đai (sửa đổi).
Chỉ “mở rộng hạn điền” là chưa đủ
Cần nhấn mạnh rằng “mở rộng hạn điền”, tức mở rộng hạn mức nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân mới chỉ là một vế; vế còn lại là mở rộng đối tượng được nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất nông nghiệp, trong đó có đất trồng lúa.
Điều 171 của luật đã mở rộng hạn mức nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân lên không quá 15 lần hạn mức giao đất nông nghiệp (quy định trước đó là không quá 10 lần; tức luật tăng thêm 1,5 lần). Điều 171 cũng giao trách nhiệm cho UBND cấp tỉnh quy định hạn mức nhận chuyển quyền sử dụng đất nông nghiệp phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương.
Luật cũng quy định hạn mức giao đất nông nghiệp, ví dụ với đất trồng cây hàng năm là không quá 3 ha tại các tỉnh khu vực Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long; không quá 2 ha với tỉnh khác. Như vậy, một cá nhân có thể nhận chuyển nhượng tối đa 45 ha đất trồng cây hàng năm (gồm đất trồng lúa) tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long; quy mô đủ lớn để yên tâm đầu tư vào sản xuất, áp dụng khoa học, công nghệ trong sản xuất hàng hóa, nâng cao hiệu quả sử dụng đất.
Hiện vẫn có một số ý kiến cho rằng cần phải bỏ hẳn “hạn điền”, nếu không thì việc thực hiện tích tụ ruộng đất sẽ khó được thực hiện. Đây cũng là một ý kiến có cơ sở. Tuy nhiên, tôi đồng tình với luật về việc trước mắt chỉ mở rộng dần “hạn điền” để đảm bảo kiểm soát chặt chẽ, tránh gây xáo trộn, mất ổn định, trước khi tiến tới xóa bỏ hoàn toàn trong lần sửa đổi sau.
Luật cũng quy định mở rộng đối tượng nhận chuyển nhượng đất trồng lúa. Nếu như Luật Đất đai 2013 quy định những cá nhân không trực tiếp sản xuất nông nghiệp và các tổ chức kinh tế không được nhận chuyển nhượng đất trồng lúa thì Luật Đất đai sửa đổi 2024 đã “mở cửa”, cho phép nhóm đối tượng này cũng được nhận chuyển nhượng đất trồng lúa để thực hiện dự án sản xuất nông nghiệp nhằm khuyến khích phát triển mô hình sản xuất nông nghiệp hàng hóa tập trung, quy mô lớn.
Có làm nảy sinh những “địa chủ mới”?
Một số ý kiến lo ngại về việc mở rộng hạn mức nhận chuyển nhượng đất nông nghiệp đồng thời mở rộng đối tượng được nhận chuyển nhượng đất trồng lúa sẽ làm nảy sinh tầng lớp “địa chủ mới”, chiếm dụng đất đai “cò bay gãy cánh” và đẩy người nông dân vào cảnh “bần cùng hóa”, đặc biệt là không đảm bảo đất sản xuất cho nông dân, đặc biệt ở vùng dân tộc thiểu số.
Tuy nhiên, tôi cho rằng trái với sự lo ngại trên, đây là một quy định đáng hoan nghênh và cần được khuyến khích. Bởi lẽ, các “địa chủ mới” này sau khi nhận chuyển nhượng đất trồng lúa thì buộc phải sử dụng đất theo đúng mục đích là để trồng lúa, không được chuyển mục đích sang sử dụng cho mục đích khác.
Vẫn là tư liệu sản xuất ấy - tức là thửa đất trồng lúa - nhưng được giao cho người có năng lực tài chính, có khả năng áp dụng khoa học công nghệ, sẽ đẩy mạnh hiệu quả sản xuất. Nếu muốn chuyển mục đích sử dụng đất, ví dụ chuyển sang trồng cây lâu năm hoặc sang mục đích phi nông nghiệp, thì phải được cơ quan có thẩm quyền cho phép trên cơ sở tuân thủ nghiêm ngặt các công cụ kiểm soát khác, gồm quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; quy hoạch xây dựng. Tức là không dễ dàng để gom đất lúa và chuyển sang loại đất có giá trị cao hơn nhằm kiếm lời.
Với chủ thể doanh nghiệp nhận chuyển nhượng đất trồng lúa, Điều 49 quy định doanh nghiệp phải có phương án sử dụng đất nông nghiệp được UBND cấp tỉnh chấp thuận. Như vậy, luật đã đề ra công cụ quản lý chặt chẽ khi cho phép “mở rộng hạn điền” gắn với mở rộng đối tượng được sử dụng đất trồng lúa.
“Mở rộng hạn điền” và mở rộng đối tượng sử dụng đất trồng lúa do vậy là một tư duy đúng đắn để đẩy mạnh chuyên môn hóa sản xuất nông nghiệp, hình thành các dự án nông nghiệp quy mô lớn từng được các quốc gia áp dụng thành công, tiêu biểu là Israel. Do vậy tôi cho rằng việc sửa đổi Luật Đất đai 2024 theo hướng này có thể tạo ra cuộc “cách mạng đất nông nghiệp” cho nước nhà.
Đất nông nghiệp sắp “lên ngôi”?
3 đạo luật mới: Dòng tiền sẽ chảy vào phân khúc bất động sản nào?
