Thua kiện Philippines, Trung Quốc sẽ càng ngang ngược hơn?

Trang tin Appledaily ngày 7/5 đăng bài viết của tiến sĩ Yết Trọng, Viện nghiên cứu Các vấn đề quốc tế và chiến lược, Đại học Đạm Giang, Đài Loan nhận định về tình hình Biển Đông sau khi Tòa trọng tài thường trực Liên hợp quốc đưa ra phán quyết về vụ kiện của Philippines.

Theo bài viết, gần đây, Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc liên tiếp có các động thái ở Biển Đông. Chẳng hạn, ngày 19/4, Mỹ điều 4 máy bay tấn công A-10C và 2 máy bay trực thăng tác chiến đặc biệt HH-60G cất cánh từ căn cứ không quân Clark của Philippines, biên đội này bay qua vùng trời bãi cạn Scarborough - khu vực Trung Quốc dùng sức mạnh cưỡng đoạt từ tay Philippines vào năm 2012.

Qua đó, Mỹ muốn công khai khẳng định, nếu tình hình Biển Đông xuất hiện nhu cầu, Quân đội Mỹ có khả năng đoạt lại đảo đá. Hiện nay, Mỹ cũng được Philippines mở cửa 5 căn cứ quân sự, trong đó có 1 căn cứ không quân rất gần quần đảo Trường Sa của Việt Nam, nơi Trung Quốc đang ra sức quân sự hóa.

Ngày 26/4, Nhật Bản điều tàu sân bay trực thăng Ise lớp Hyuga đi vào vịnh Subic của Philippines. Trước đó, tàu ngầm thông thường Nhật Bản cũng lần đầu tiên quay trở lại Philippines sau 15 năm, đồng thời 2 tàu hộ vệ Nhật Bản cũng tiến vào vịnh Subic, sau đó 2 tàu hộ vệ này còn đến thăm vịnh Cam Ranh Việt Nam.

Trung Quốc cũng không chịu thua kém, ngoài công bố thông tin ông Phạm Trường Long, Chủ tịch Quân ủy Trung ương Trung Quốc đổ bộ trái phép lên quần đảo Trường Sa của Việt Nam, vào ngày 4/5, Bắc Kinh còn điều 6 tàu chiến từ Tam Á, đảo Hải Nam, chở theo lực lượng đặc nhiệm, đến Biển Đông tổ chức một cuộc tập trận liên hợp giữa tàu nổi và tàu ngầm, đồng thời còn tập luyện các hoạt động đánh chiếm đảo đá.

Nhiều động thái quân sự như vậy rõ ràng có liên quan đến việc Tòa trọng tài thường trực Liên hợp quốc sẽ đưa ra phán quyết về vụ kiện Biển Đông của Philippines trong vài tuần tới, hơn nữa kết quả có thể bất lợi cho Trung Quốc.

Những năm gần đây, Mỹ và các nước ven Biển Đông không ngừng lên án yêu sách chủ quyền vô lý, phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông. Các quan chức và học giả chống lại yêu sách của Trung Quốc cho rằng, việc phủ định yêu sách này sẽ có thể làm cho Trung Quốc mất đi căn cứ để triển khai hành động, thậm chí sẽ phải nhượng bộ.

Nhưng, theo tiến sĩ Yết Trọng, nếu phán quyết gây bất lợi cho Trung Quốc, làm cho "hiện trạng" hiện nay bị phá vỡ, Trung Quốc sẽ chỉ áp dụng các hành động được ông này nói là "tích cực"  nhưng thực ra là ngang ngược hơn, chẳng hạn, kết hợp giữa đe dọa vũ lực với "ngoại giao cưỡng chế" (phô diễn vũ lực), tìm cách tạo ra hiện trạng mới có lợi cho Trung Quốc.

Yết Trọng cho rằng, các hành động (bất hợp pháp) của Trung Quốc ở Biển Đông trong những năm gần đây chịu ảnh hưởng của quan niệm an ninh mang tính "phòng ngự". Bắc Kinh có thói quen lấy quan niệm lãnh thổ đất liền để nhìn nhận đối với biển, có ý đồ kiểm soát các vùng biển xung quanh giống như đất liền.

Trong giai đoạn hiện nay, vấn đề chủ yếu nhất trong “quốc phòng” của Bắc Kinh chính là "ngăn địch ở ngoài cửa nhà", đồng thời đề phòng các cường quốc bên ngoài tận dụng mâu thuẫn nội bộ để uy hiếp. Để đạt mục tiêu này, Trung Quốc cho rằng, cần thiết xây dựng "vùng đệm chiến lược" ở duyên hải đông nam và Biển Đông.

Về Biển Đông, theo nhận định của nhà nghiên cứu Yết Trọng, trong ngắn hạn, Trung Quốc muốn tăng cường giám sát các hoạt động của máy bay, tàu chiến trên Biển Đông, ngăn chặn tàu nước ngoài do thám căn cứ quân sự ở đảo Hải Nam, đặc biệt là các động thái của tàu ngầm Trung Quốc.

Về lâu dài, Bắc Kinh muốn từng bước thiết lập kiểm soát, đẩy lùi các hoạt động quân sự của nước khác ra bên ngoài, thu hẹp phạm vi hoạt động quân sự của các nước khác để xây dựng "vùng đệm" và thiết lập quy tắc trò chơi mới có lợi cho Trung Quốc.

Nhưng, Bắc Kinh cơ bản sẽ không ngăn cản các tuyến đường thương mại ở Biển Đông, đồng thời sẽ giữ kiềm chế đối với các đảo đá mà các nước khác đang nắm giữ ở Biển Đông, cùng lắm thì sẽ "đấu" nhau, chứ không "phá vỡ" - Yết Trọng nhận định.

Với sự cân nhắc này, theo tiến sĩ Yết Trọng, "chủ quyền" vốn chỉ là biểu tượng hoặc là công cụ đoàn kết nội bộ của Bắc Kinh. Nhưng, công cụ này lại có tính nhạy cảm, một khi bị Mỹ-Nhật hợp sức phá vỡ, Bắc Kinh có thể bị ép buộc phải sử dụng "ngoại giao cưỡng chế", kết hợp giữa tàu cá, cảnh sát biển với quân đội, chủ động lợi dụng tranh chấp hoặc khủng hoảng, ép buộc các đối thủ đưa ra các thỏa hiệp có lợi cho Bắc Kinh, nhưng sẽ cố gắng tránh gây ra xung đột vũ trang.

Mục đích của Bắc Kinh là tìm cách cải thiện vị thế pháp lý, ngoại giao hoặc chiến lược trong tranh chấp, chứ sẽ không tìm cách giải quyết triệt để. Nói cách khác, mục tiêu của Trung Quốc là "theo đuổi một hiện trạng mới tương đối có lợi", sau đó tiếp tục "gác lại".

Vì vậy, phán quyết của Tòa trọng tài thường trực Liên hợp quốc nếu bất lợi cho Bắc Kinh, tình hình Biển Đông không những sẽ không diễn biến theo xu hướng yên ổn, trái lại sẽ càng trở nên bất ổn hơn do Bắc Kinh (báo thù bằng cách) tiến hành đáp trả cứng rắn.

Lê Việt Dũng