Mỹ ồ ạt sa thải nhân viên có tài, các nước tranh giành "người tị nạn công nghệ"

So với việc cắt giảm nhân sự tại các cơ quan Bộ Quản lý Tình trạng Khẩn cấp liên bang, Bộ An ninh Nội địa hay Bộ Cựu chiến binh…động thái này có thể có tác động sâu rộng hơn và làm suy yếu vị thế của Mỹ trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học toàn cầu. Nhiều quốc gia Âu, Á đã tranh thủ cơ hội mở rộng vòng tay đón nhận nguồn nhân lực quý giá này.

Có thông tin cho biết chính phủ Pháp đã có kế hoạch đưa ra chính sách chào đón các nhà nghiên cứu khoa học người Mỹ đến làm việc tại địa phương. Các viện nghiên cứu ở một số nước châu Âu và châu Á cũng đang dang tay mời chào họ, hy vọng tuyển dụng được các chuyên gia trong nhiều lĩnh vực, từ (trí tuệ nhân tạo) AI cho đến y sinh học.

Trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump, vấn đề cắt giảm tài trợ nghiên cứu khoa học đã ảnh hưởng đến việc các cơ quan liên bang tuyển dụng các nhà khoa học hàng đầu, từ Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA) đến Bộ Năng lượng, Bộ Nông nghiệp và Lâm nghiệp, cho đến Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Quốc gia (NASA), Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) và Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia (NOAA). Những bộ, cơ quan này liên quan nhiều lĩnh vực bao gồm thám hiểm không gian, nghiên cứu và phát triển cơ bản, an toàn hạt nhân, theo dõi dịch bệnh, dự báo thời tiết cực đoan và nghiên cứu khí hậu...

Nhà khoa học trưởng của NASA bị sa thải

Nhiều người trong số hàng nghìn người bị sa thải là các nhân viên cấp cao của các cơ quan này, trong đó có cả nhà khí hậu học nổi tiếng Katherine Calvin, nhà khoa học trưởng và Cố vấn cấp cao về khí hậu của NASA. Ngay cả Cục Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia (NOAA), một cơ quan hàng đầu thế giới về nghiên cứu, giám sát và dự báo khí tượng, cũng có hàng trăm nhân viên bị sa thải.

Điều khiến các nhà khoa học lo lắng nhất là việc cắt giảm ngân sách dành cho Viện Y tế Quốc gia (NIH) và Quỹ Khoa học Quốc gia (NSF). Hai tổ chức này được coi là "hòn đá tảng" của nguồn tài trợ nghiên cứu công của Mỹ, mỗi năm tài trợ cho hàng nghìn dự án nghiên cứu khoa học trên khắp cả nước và hỗ trợ hàng trăm nghìn nhà nghiên cứu và nhân viên từ mọi tiểu bang. Cả hai tổ chức này đều hỗ trợ kinh phí cho các nghiên cứu khoa học từ chữa bệnh ung thư, giải quyết vấn đề mực nước biển dâng cao đến phát triển máy tính lượng tử...

Viện Y tế Quốc gia (NIH) cũng phải đối mặt với việc cắt giảm tài trợ lên tới 4 tỷ USD. Elon Musk, người đứng đầu Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE), cho biết trên nền tảng xã hội X rằng các khoản cắt giảm nhằm vào "chi phí chung" hoặc "quỹ gián tiếp" mà NIH cung cấp cho các phòng thí nghiệm và viện nghiên cứu địa phương.

Loại kinh phí tài trợ này cho phép các trường đại học chi trả các chi phí hoạt động cơ bản như hóa đơn tiền điện phòng thí nghiệm, xử lý chất thải, lương nhân viên hành chính và giá thành vận hành cơ sở xử lý nguy cơ sinh học. Nhưng chính những chi phí gián tiếp tưởng chừng như không đáng kể này lại cho phép các nhà nghiên cứu kiên trì theo đuổi nghiên cứu và đạt được những đột phá khoa học liên tiếp.

Anusha Kalbasi, bác sĩ chuyên khoa xạ trị tại Đại học Stanford ở California, người nhận được khoản tài trợ này, cho biết: "Ngay cả đối với một tổ chức có nguồn tài chính dồi dào thì đây cũng sẽ là một đòn giáng rất mạnh".

Nền tảng nghiên cứu khoa học của Mỹ đã sụp đổ

Harold Varmus, nhà khoa học đoạt giải Nobel, Viện trưởng Ung thư Hoa Kỳ, vào tháng trước đã nói với Nature rằng: "Chưa ai từng chứng kiến ​​một sự chuyển đổi như thế này, khi các bộ phận có giá trị nhất của chính phủ đang bị phá bỏ". Với tư cách là cựu giám đốc NIH, ông vừa lo lắng vừa bối rối về những thay đổi mạnh mẽ đang diễn ra.

Kể từ khi Thế chiến II kết thúc, Mỹ đã xác lập khái niệm tiến bộ khoa học và công nghệ là "chìa khóa đảm bảo an ninh quốc gia, nâng cao sức khỏe, tạo việc làm, cải thiện mức sống và thúc đẩy tiến bộ văn hóa". Chính phủ đã triệt để lật đổ thể chế quản lý cũ trong đó nghiên cứu khoa học dân gian và chính phủ không liên quan đến nhau; chính phủ liên bang đã đầu tư trực tiếp, quy mô lớn vào các tổ chức nghiên cứu khoa học, bao gồm cả các trường đại học, với hy vọng tiếp tục thời kỳ hoàng kim của phát triển công nghệ quân sự trong Thế chiến II.

Trong 80 năm sau đó, cho dù đảng Cộng hòa hay đảng Dân chủ nắm quyền, sự đồng thuận dựa trên công nghệ chưa bao giờ dao động, và nước Mỹ đã được hưởng lợi từ điều này khi trở thành một cường quốc công nghệ hiện đại sau Thế chiến II.

Một bài báo trên Massachusetts Technology Review số tháng 2 năm nay chỉ ra rằng: "Lợi nhuận từ những khoản đầu tư này có thể mất nhiều năm hoặc thậm chí nhiều thập kỷ mới xuất hiện, nhưng lịch sử đã chứng minh giá trị của chúng: từ Internet đến GPS, từ công nghệ lượng tử đến mạng lưới neural nhân tạo, từ thuốc giảm cân Ozempic đến MRI, hầu như mọi đột phá công nghệ lớn đều có thể bắt nguồn từ các khoản đầu tư ban đầu của chính phủ liên bang".

Tuy nhiên, "nền tảng" thúc đẩy sự thịnh vượng của nước Mỹ này dường như đã bị phá bỏ một cách có hệ thống vào đầu nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump.

Ông Trump tuyên bố áp thuế 25% đối với ô tô nhập khẩu, Tesla hưởng lợi

Chính sách đối ngoại của ông Trump khiến châu Âu "quay lưng" với vũ khí Mỹ

Người Cuba vỡ mộng đến Mỹ khi ông Trump cải tổ chính sách di cư