Như đã đề cập trong bài viết trước, Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn mà Chính phủ mới ban hành là một tầm nhìn chiến lược nhằm đưa Việt Nam trở thành một nước phát triển vào năm 2050.
Tuy nhiên, để chiến lược này được thực thi một cách có hiệu quả, giúp Việt Nam đạt được mục tiêu đã đề ra, chính phủ và các bộ, ngành, địa phương với vai trò và trách nhiệm liên quan cần vạch rõ các bước đi cụ thể cho từng mục tiêu.
Đây là một trong những mục tiêu then chốt giúp Việt Nam có thể tiến nhanh, mạnh vào ngành công nghiệp bán dẫn. Tuy nhiên, việc thu hút nguồn vốn FDI cũng cần có trọng điểm, tránh việc đầu tư dàn trải không có lợi cho mục tiêu chung.
Chia sẻ với VietTimes, ông Đỗ Tiến Thịnh, Phó giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC) của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cho biết để thu hút FDI, thời gian qua thì Chính phủ đã ban hành 2 quyết định quan trọng là Quyết định 1018 về Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn, và Quyết định 1017 về Chương trình phát triển nguồn nhân nhân lực.
Tuy nhiên, theo ông Thịnh trong đầu tư FDI có 2 việc cần phải làm rõ. Thứ nhất, phải xác định rõ khâu nào Việt Nam có lợi thế để thu hút FDI. Trong chuỗi bán dẫn có 3 khâu thiết kế, sản xuất, đóng gói và kiểm thử, trong đó sản xuất chip bán dẫn là khâu khó nhất.
Phó giám đốc NIC nhấn mạnh rằng khâu sản xuất thì chính phủ cần có chính sách hỗ trợ rất cụ thể. Trong cuộc cạnh tranh với các quốc gia trong khu vực, các tập đoàn nước ngoài không yêu cầu Việt Nam phải hỗ trợ ở mức cao nhất. Đơn cử như Hàn Quốc đã coi Việt Nam là một cứ điểm về ngành công nghiệp điện tử của họ. Công nghiệp điện tử và công nghiệp bán gắn chặt với nhau, nên nếu chúng ta có chính sách hợp lý là có thể thu hút FDI được, không chỉ từ Hàn Quốc mà còn từ Nhật Bản, Đài Loan, Hoa Kỳ.
Đối với lĩnh vực thiết kế bán dẫn, theo ông Đỗ Tiến Thịnh, đây là lĩnh vực mà Việt Nam có thể khởi nghiệp do đang có nguồn nhân lực nội địa về thiết kế. Tuy nhiên, trong thiết kế Việt Nam tập trung như thế nào thì chiến lược chưa nêu đủ rõ.
Theo ông Thịnh, trong khâu thiết kế chip, rất khó để Việt Nam thâm nhập vào thiết kế chip tổng thể. Chúng ta phải xác định là làm thuê từng công đoạn, từng chi tiết. Việt Nam không dựa trên các công cụ (tool) của hãng lớn như Synopsys, Cadence... mà nên đi từ chip của các hãng nhỏ, dựa trên tool của họ để lập trình rồi làm chủ công nghệ.
Thứ hai, cũng trong khâu thiết kế, Nhà nước nên có chính sách đặt hàng. Rất nhiều nước đã đặt hàng các doanh nghiệp tư nhân để thực hiện các chương trình cụ thể. Như trong lĩnh vực an ninh bảo mật, đối với thiết bị tường lửa trong đó có chip, doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội tham gia ở khâu thiết kế, đóng gói và kiểm thử.
Ông Thịnh nói thêm rằng chưa tuyên bố một cách chính thức nhưng Hoa Kỳ đang hỗ trợ và thúc đẩy các doanh nghiệp của họ đầu tư vào Việt Nam. Trước đây có Intel và bây giờ chúng ta đã có các doanh nghiệp khác như Amkor Technology, Synopsys và sắp tới còn nhiều doanh nghiệp khác nữa. Họ đang có một sự chuyển dịch về chuỗi giá trị trong ngành bán dẫn và xác định Việt Nam có tiềm năng trong lĩnh vực đóng gói, kiểm thử. Đó là lý do tại sao chúng ta có một số tỉnh đang thu hút được đầu tư trong lĩnh vực này.
Trong thu hút FDI, theo ông Đỗ Tiến Thịnh, chúng ta cần có một kế hoạch hành động rất cụ thể, đi vào thế mạnh từng chuỗi giá trị của chip bán dẫn. Chẳng hạn nếu thu hút FDI trong sản xuất chip, thì phải tính đến câu chuyện "mặc cả" với các ông lớn công nghệ. Vấn đề chúng ta "mặc cả" bao nhiêu trong khuôn khổ để thu hút họ đầu tư khi chúng ta đang có thuận lợi cả về nguồn nhân lực, cả về hạ tầng.
"Quan trọng là chúng ta phải hành động đủ nhanh. Đầu tiên, cần có các tập đoàn lớn đầu tư FDI, tạo dựng hệ sinh thái. Sau đó chúng ta phải chuyển đổi thật nhanh một bộ phận của lực lượng lao động để khi mời nước ngoài đầu tư hoặc có đơn hàng, chúng ta có thể triển khai ngay", ông Thịnh nhấn mạnh.
Cùng chia sẻ về khía cạnh FDI, bà Đỗ Thị Thúy Hương, Uỷ viên Ban chấp hành Hiệp hội Công nghiệp Điện tử Việt Nam (VEIA), cũng cho rằng chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn đã đề cập đến việc "thu hút FDI có chọn lọc". Đây là một định hướng rất đúng đắn.
Còn theo ông Vũ Hoàng Liên, Chủ tịch Hiệp hội Internet Việt Nam, để có thể thu hút được nhiều hơn nữa nguồn vốn FDI vào lĩnh vực bán dẫn, Chính phủ cần cải thiện môi trường pháp lý (cả lập pháp và hành pháp) để thật sự có động lực, có sự đột phá, minh bạch và ổn định.
Đây là mục tiêu mà Chiến lược đặt ra cho đến năm 2040. Theo thống kê, nguồn nhân lực cho ngành bán dẫn Việt Nam hiện nay mới chỉ có khoảng 5.000 kỹ sư, trong đó có khoảng 2.000 kỹ sư hoạt động trong khâu thiết kế chip.
Chia sẻ với VietTimes, các chuyên gia trong ngành đều đồng tình với nhận định rằng việc nhanh chóng đào tạo được các kỹ sư có chuyên môn trong lĩnh vực bán dẫn là cấp thiết nếu Việt Nam muốn nhận được những hợp đồng hoặc sự đầu tư từ các "ông lớn" bán dẫn.
Chính phủ đang kết hợp với các nhà đầu tư nước ngoài xây dựng 4 phòng thí nghiệm bán dẫn dùng chung quy mô quốc gia tại Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng. Ngoài ra là các phòng thí nghiệm nhỏ hơn tại 18 trường đại học công lập trên cả nước.
Các trường đại học lớn như FPT, Bách khoa Hà Nội và TP.HCM, Đại học CMC, Phenikaa... cũng đang liên tục tuyển sinh chuyên ngành vi mạch bán dẫn.
Ông Vũ Hoàng Liên cho rằng Chính phủ cần có chính sách cân đối kế hoạch sử dụng lao động với đào tạo nguồn nhân lực; chuẩn hóa năng lực người lao động; chuẩn hóa tổ chức đào tạo, giảng viên, hướng dẫn viên. Nhà nước cần có chính sách đảm bảo chi trả cho đào tạo; cam kết sử dụng lao động được đào tạo; chính sách bảo vệ quyền lợi người lao động; khuyến khích mọi thành phần kinh tế tham gia đầu tư và tổ chức đào tạo; hỗ trợ các tổ chức đào tạo.
Ngoài ra, chú ý đến chính sách ưu đãi đào tạo phi lợi nhuận, chương trình hướng nghiệp phổ thông, chương trình đào tạo bên ngoài Việt Nam; tham gia các tổ chức quốc tế để tận dụng mọi ưu việt cho đào tạo và sử dụng lao động.
Bà Đỗ Thị Thúy Hương bổ sung thêm rằng Việt Nam nên dùng nguồn nhân lực sẵn có về công nghệ thông tin để đào tạo lại, đào tạo nâng cao về chip bán dẫn chứ không chỉ là đào tạo mới. Đây là nguồn bổ sung đáng kể cho nhân lực bán dẫn trong những năm tới.
Theo đề án đào tạo nguồn nhân lực, Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ là đầu mối điều phối, theo dõi, đánh giá quá trình triển khai chương trình, định kỳ hằng năm báo cáo Thủ tướng. Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo, hướng dẫn cơ sở giáo dục đại học xây dựng chương trình đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao. Bộ Tài chính sẽ cân đối ngân sách để thực hiện các nhiệm vụ của chương trình.
Để triển khai Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn có hiệu quả, các chuyên gia cho rằng Chính phủ cần tập trung vào 2 nhóm chính sách: Nhóm chính sách khuyến khích phát triển nguồn nhân lực; và nhóm chính sách khuyến khích doanh nghiệp trong nước liên doanh liên kết với các doanh nghiệp nước ngoài.
Theo ông Nguyễn Thanh Yên, Tổng giám đốc công ty CoAsia Semi Vietnam, admin diễn đàn "Cộng đồng vi mạch Việt Nam", chúng ta cần tập trung phát triển nguồn nhân lực trong giai đoạn 5-10 năm tới để đạt số lượng nhân lực chất lượng cao đủ lớn. Đào tạo vi mạch cần kết hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp, trong đó nhà trường xây dựng các môn học thiết kế chế tạo vi mạch bài bản có tính liên kết, liên tục; lựa chọn cơ sở giáo dục có lợi thế liên kết với các trường/viện quốc tế hoặc các doanh nghiệp mà họ có thể hỗ trợ thực hành, những hoạt động chế tạo mẫu thử, và đảm bảo giới thiệu công việc cho sinh viên sau khi ra trường.
Cũng theo ông Yên, chính phủ cần ban hành chính sách ưu đãi thuế thu nhập cá nhân để thúc đẩy việc thu hút kỹ sư, chuyên gia vi mạch làm việc tại Việt Nam. Trong khi mặt bằng chung thu nhập của kỹ sư ở Việt Nam còn rất khiêm tốn so với các nước thì tỷ lệ thuế thu nhập cá nhân của chúng ta lại khá cao, điều này đang không hấp dẫn các kỹ sư có kinh nghiệm ở lại Việt Nam làm việc.
"Việt Nam đang tạo ra bất lợi về chính sách trong cuộc đua thu hút các kỹ sư vi mạch có kinh nghiệm làm việc tại Việt Nam. Trong khi duy trì được đông đảo đội ngũ kỹ sư có kinh nghiệm ở Việt Nam sẽ là chìa khóa then chốt để phát triển lĩnh vực vi mạch bán dẫn trong thời gian tới", ông Yên nhấn mạnh.
Một vấn đề cần làm khác, theo khuyến cáo của ông Nguyễn Thanh Yên, là ngoại giao nhà nước để đơn giản hóa thủ tục visa, thẻ cư trú đối với công dân Việt Nam làm việc trong lĩnh vực vi mạch tại Mỹ, châu Âu, Hàn Quốc, Nhật Bản, Malaysia… cũng như lao động các nước trên tới làm việc trong ngành bán dẫn ở Việt Nam.
Cơ quan chức năng cũng cần ban hành các hướng dẫn cụ thể phù hợp với thực tế hoạt động của doanh nghiệp, để các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư lĩnh vực vi mạch hay các doanh nghiệp ở Việt Nam đang hoạt động trực tiếp làm về lĩnh vực vi mạch bất kể lớn hay nhỏ đều dễ dàng nhận được ưu đãi từ các chính sách thuế và hạ tầng của chính phủ.
Còn theo ông Lê Hải Anh, Giám đốc công ty Dolphin Việt Nam, chính phủ nên bổ sung các quy định nhằm đơn giản hóa việc xuất nhập khẩu các thiết bị linh kiện điện tử, máy tính, máy chủ cho các đối tượng là các đơn vị hoạt động trong lĩnh vực thiết kế chip. Vì việc đưa chip vi mạch ra thị trường rất cần hệ sinh thái các đơn vị sản xuất thiết bị điện tử để tạo ra các sản phẩm mẫu, hiện nay quy định về xuất nhập khẩu các thiết bị điện tử công nghệ cao đang chưa thật thuận tiện cho các đơn vị thiết kế chế tạo, sản xuất, đo kiểm sản phẩm mẫu số lượng nhỏ ở Việt Nam.
Chính phủ cũng cần cụ thể hóa các chính sách hỗ trợ, thúc đẩy tăng tỷ lệ nội địa hóa các sản phẩm điện tử. Việc này góp phần tạo ra nhu cầu tiêu dùng nội địa với các sản phẩm chip vi mạch thiết kế chế tạo sản xuất ở Việt Nam. Chính sách này cũng sẽ thúc đẩy tính liên kết hợp tác giữa các tập đoàn doanh nghiệp tại Việt Nam, góp phần hình thành và phát triển hệ sinh thái phát triển các sản phẩm vi mạch trong nước.
Bên cạnh đó, ông Nguyễn Thanh Yên đề xuất chính phủ thành lập, bảo trợ Hiệp hội công nghệ vi mạch bán dẫn Việt Nam nhằm tạo ra đầu mối thông tin nhất quán, chính thống, thuận tiện cho các tổ chức cá nhân trong và ngoài nước mong muốn tìm hiểu đóng góp phát triển lĩnh vực vi mạch ở Việt Nam; bổ sung, tham mưu hỗ trợ thực hiện chiến lược phát triển ngành bán dẫn.
Theo các chuyên gia, với những bước đi nói trên, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành nơi cung cấp nhân lực kỹ sư bán dẫn không chỉ cho nhu cầu trong nước mà là cả khu vực và thế giới. Đây cũng chính là cơ sở để trong dài hạn có thể hình thành một số thương hiệu mạnh tự chủ được thiết kế chip, đủ sức cạnh tranh sòng phẳng với các hãng khác trên toàn cầu.
Ở giai đoạn này, Việt Nam cần tranh thủ nắm bắt cơ hội, phát huy ngoại giao nhà nước, khai thác các thế mạnh hiện có, hình thành các liên doanh với tập đoàn đa quốc gia để thiết lập nhà máy ở Việt Nam có lộ trình chuyển giao công nghệ rõ ràng. Như vậy, chúng ta có thể chuẩn bị nguồn nhân lực phù hợp, từng bước nâng cao năng lực sản xuất chip của Việt Nam, biến Việt Nam trở thành một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng linh kiện chip toàn cầu từ nay đến 2050.
Trong quá khứ, Việt Nam từng 4 lần bỏ lỡ cơ hội xây dựng nền công nghiệp bán dẫn. Chúng ta cần làm gì sau những kinh nghiệm đã rút ra? Bài viết tiếp theo là chia sẻ của Giáo sư Đặng Lương Mô, chuyên gia kỳ cựu trong ngành công nghiệp chip bán dẫn, người đã dành phần lớn cuộc đời của mình tu nghiệp tại Nhật Bản và từng thiết kế con chip Made in Vietnam đầu tiên.
Mời quý vị đón đọc Bài 3: GS Đặng Lương Mô: Sau 4 lần lỡ hẹn, Việt Nam nên trả tiền mua công nghệ sòng phẳng, thay vì học mót
