Gần 2 thập kỷ sau khi Mỹ đổ quân vào chiến trường Afghanistan, tổ chức khủng bố này giờ được xem là mối đe dọa còn đáng sợ hơn cả phiến quân Taliban do khả năng quân sự tinh vi cùng chiến lược nhằm vào thường dân, cả ở Afghanistan và nước ngoài. Đáng quan ngại hơn khi có nhiều người xem Taliban – nhóm có xung đột với IS – là một đối tác tiềm năng trong việc kiềm chế IS.
Hãng thông tấn AP mới đây dẫn lời một quan chức tình báo giấu tên của Mỹ đóng tại Afghanistan nói rằng, một làn sóng các vụ tấn công nhằm vào thủ đô Kabul của Afghanistan thời gian qua thực chất là “tập luyện” để thực hiện các vụ tấn công lớn hơn ở châu Âu và Mỹ trong ương lai.
“Tổ chức này là mối đe dọa ngắn hạn lớn nhất từ Afghanistan đối với lãnh thổ của chúng ta” – quan chức giấu tên cho hay – “Mục đích mấu chốt của IS chính là tổ chức các vụ tấn công ở nước ngoài, cụ thể là ở Mỹ và châu Âu. Đó là mục đích của chúng, và vấn đề chỉ là thời gian. Rất đáng sợ”.
Bruce Hoffman – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu An ninh thuộc ĐH Georgetown (Mỹ) – xem Afghanistan như một căn cứ mới của IS sau khi chịu thất bại ở Iraq và Syria. “IS hiện đã đổ các nguồn lực lớn vào Afghanistan” – ông Hoffman nói, chỉ ra “kho vũ khí khổng lồ” của tổ chức này ở miền Đông Afghanistan.
Một “tỉnh” của nhà nước Caliphate
 |
|
Ông Ajmal Omar khẳng định về sự hiện diện đang gia tăng của IS ở Afghanistan (Ảnh: AP)
|
Thực tế thì một nhánh của IS đã hiện diện ở Afghanistan vào thời điểm mà các nhóm chiến binh chính của nó tấn công Syria và Iraq vào mùa Hè năm 2014, tạo dựng cái gọi là Caliphate (Đế chế Hồi giáo) trên vùng lãnh thổ chiếm tới 1/3 tổng diện tích của mỗi nước. Nhánh ở Afghanistan tự nhận mình là Tỉnh Khorasan – một cái tên từng áp dụng với nhiều khu vực của Afghanistan, Iran và Trung Á thời Trung Cổ.
Nhánh IS này ban đầu chỉ có vài chục chiến binh, chủ yếu là các chiến binh cũ của Taliban ở Pakistan bị đẩy khỏi căn cứ của mình và các chiến binh Taliban ở Afghanistan hứng thú hơn với tư tưởng hệ cực đoan của IS. Trong lúc Taliban đang phải đương đầu với khó khăn trên chiến trường Afghanistan, nhánh IS này thề trung thành với Abu Bakr al-Baghdadi – thủ lĩnh IS ở Trung Đông. Từ bên trong lãnh thổ Afghanistan, nhánh này đã thực hiện nhiều vụ tấn công quy mô lớn nhằm vào người thiểu số Shi’ite – những người mà chúng coi là kẻ bỏ đạo cần phải bị tiêu diệt.
Nhóm này ban đầu hứng chịu một tổn thất lớn sau khi các thủ lĩnh của chúng bị tiêu diệt trong các đòn không kích Mỹ thực hiện. Nhưng rồi lại được tăng cường đáng kể khi mà Phong trào Hồi giáo Uzbekistan gia nhập lực lượng vào năm 2015. Ngày nay, nhánh IS này có hàng nghìn chiến binh, đa phần đến từ Trung Á và các nước Arab, Chechnya, Ấn Độ và Bangladesh.
Nhánh IS này từ lâu đã đặt căn cứ ở tỉnh miền Đông Nangarhar của Afghanistan, khu vực nằm sát biên giới với Pakistan. Chúng cũng có sự hiện diện đông đảo ở miền Bắc Afghanistan và mới đây còn mở rộng ra tỉnh lân cận Kunar. Tỉnh miền núi này trước đây từng là nơi ẩn náu suốt gần 1 năm của trùm khủng bố Osama bin Laden. Quân đội Mỹ từng chật vật suốt nhiều năm để xây dựng nhiều tiền đồn ở tỉnh này, để rồi cuối cùng lại để mất toàn khu vực vào tay Taliban.
Khu vực núi non hiểm trở này bao gồm các tỉnh Nangarhar, Nuristan, Kunar và Laghman. Nó nguy hiểm đến nỗi liên minh quân sự do Mỹ dẫn đầu đã đặt biệt danh cho nó là N2KL. Những tay phiến quân mang theo tên lửa vác vai từng leo lên các đỉnh núi ở tỉnh Kunar để bắn hạ một trực thăng Chinook của Mỹ vào năm 2005, khiến 16 đặc nhiệm SEAL thiệt mạng, gây ra một trong những đòn tấn công chết chóc nhất nhằm vào quân đội Mỹ trong cuộc chiến này.
Ông Ajmal Omar – một thành viên của Hội đồng tỉnh Nangarhar – cho hay IS giờ có sự hiện diện ở cả 4 tỉnh nói trên.
“Ngay bây giờ ở Kunar, bên phải là Taliban, bên trái là IS và Chính phủ ở giữa” – ông Omar nói. Phát biểu ngay trước căn nhà được gia cố vững chãi ở thủ phủ Jalalabad của tỉnh, ông cho hay Kunar sẽ sớm trở thành trung tâm của IS thay thế cho Trung Đông. “Khi mới xuất hiện ở Afghanistan, chúng chỉ có khoảng 150 tay súng, giờ đã lên tới hàng nghìn” – ông Omar nói.
Còn vị quan chức quân đội Mỹ giấu tên thì nói rằng: “Tin xấu là chúng đã chiếm một khu vực có địa hình rất phức tạp, có thể ẩn náu tốt, nơi mà chúng dễ dàng tiếp cận với nguồn tiền, vũ khí, trang thiết bị…và đó cũng là nơi mà chúng có thể lên kế hoạch, huấn luyện, tổ chức và điều hướng các vụ tấn công. Tôi cho rằng việc mở rộng lãnh thổ ra phía Đông Afghanistan là ưu tiên hàng đầu của chúng hiện nay, mục đích là bao vây Jalalabad”.
Mượn tay Taliban diệt IS
 |
|
Ông Noor Mohammad, người tháo chạy khỏi ngôi làng của mình ở Nangarhar hồi cuối tháng 4 vừa qua do IS truy quét, cầm trên tay bức ảnh người con trai thiệt mạng trong lúc chiến đấu (Ảnh: AP)
|
Đã trải qua gần 18 năm kể từ khi quân đội Mỹ đổ bộ vào Afghanistan để lật đổ Taliban – lực lượng phiến quân nuôi dưỡng al-Qaidai trong lúc mà Osama bin Laden cùng các tướng lĩnh của mình lên kế hoạch tổ chức vụ tấn công khủng bố ngày 11/9. Giờ đây, giới chức tình báo và quân sự Mỹ lại xem Taliban như một đồng minh để chống lại một mối đe dọa tương tự từ IS.
Trong những tháng gần đây, Taliban nói rằng họ không có tham vọng độc bá ở Afghanistan thời kỳ hậu chiến, trong khi IS tuyên bố sẽ lật đổ chính quyền Kabul trên con đường thành lập nhà nước Caliphate toàn cầu. Taliban và IS cực kỳ khác biệt về tư tưởng hệ và chiến thuật: Taliban chỉ tấn công nhằm vào các mục tiêu chính phủ, lực lượng quân đội Afghanistan và lực lượng an ninh quốc tế. Taliban và IS từng đối đầu nhau trong nhiều trận chiến, và Taliban vẫn áp đảo hơn.
Đặc phái viên Mỹ về hòa bình và hòa giải ở Afghanistan Zalmay Khalilzad từng tổ chức một vài vòng đàm phán với Taliban trong những tháng qua nhằm nỗ lực kết thúc cuộc chiến dài nhất của Mỹ. Hai bên dường như đang gần đạt được một thỏa thuận mà trong đó Mỹ sẽ rút lực lượng, đổi lấy lời cam kết không sử dụng Afghanistan làm bạn đạp tấn công các địa điểm nước ngoài của Taliban.
“Một trong những hy vọng trong tiến trình đàm phán này là, mang Taliban vào chính phủ và trong cuộc chiến chống lại IS” – quan chức tình báo Mỹ nói với AP – “Taliban hiểu rõ những ngọn núi, họ nắm rõ địa hình. Vì đó là địa bàn của họ”.
Thế nhưng, thỏa thuận giữa hai bên cũng có thể gây ra một làn sóng chiến binh Taliban chuyển sang gia nhập hàng ngũ IS. Và thực tế thì làn sóng này đang diễn ra ở nhiều phần thuộc khu vực phía Bắc và phía Đông Afghanistan, những nơi mà Taliban tổ chức tấn công IS để rồi chỉ để mất phần lãnh thổ và chiến binh của mình vào tay nhóm khủng bố này.
Nga đã từng cảnh báo về sự hiện diện của IS suốt nhiều năm liền, và đã từng liên lạc với Taliban từ trước khi Mỹ tổ chức các vòng đàm phán với Taliban. Trong một chuyến thăm Kyrgyzstan hồi tháng trước, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Lavrov đã mô tả Afghanistan như một “bệ phóng” của IS sau khi nhóm này bị đẩy lùi khỏi Syria và Iraq.
Nga, cũng giống như mỹ, xem thỏa thuận hòa bình giữa Taliban và Chính phủ Afghanistan như cách tốt nhất để chống lại mối đe dọa từ IS. Và Moscow đã tổ chức 2 vòng đàm phán không chính thức với Taliban, các đại diện Chính phủ Afghanistan.
Nhưng trong lúc các nỗ lực hòa bình chững lại trong những tháng gần đây, Nga đã sử dụng biện pháp khác để ngăn chặn mối đe dọa này. Bộ trưởng Soigu nói rằng Nga đã gửi nhiều thiết bị hạng nặng – gồm nhiều trực thăng và thiết giáp – cho lực lượng Kyrgyzstan, tăng cường sự sẵn sàng chiến đấu trong các căn cứ của họ ở Kyrgyzstan và Tajikistan.
Đe dọa các nước phương Tây
 |
|
Hiện trường một vụ đánh bom mà IS thực hiện ở một ngân hàng tại thủ đô Kabul, Afghanistan (Ảnh: Time)
|
Thiếu đi một chiến lược chống khủng bố hữu hiệu, IS chi nhánh ở Afghanistan hoàn toàn có đủ khả năng thực hiện một vụ tấn công khủng bố quy mô lớn ở Mỹ hoặc châu Âu chỉ trong vòng 1 năm tới – quan chức tình báo Mỹ giấu tên cho hay, thêm rằng một số chiến binh IS bị bắt giữ Afghanistan khai nhận rằng chúng đã liên lạc với nhiều nhóm khủng bố ở nhiều quốc gia.
Chính quyền Mỹ cũng đã bắt giữ được ít nhất 8 nghi phạm trên lãnh thổ nước này có liên hệ với chi nhánh IS ở Afghanistan.
Martin Azizi-Yarand – 18 tuổi, kẻ lên kế hoạch tấn công nhằm vào một siêu thị nhỏ ở Mỹ năm 2018 – thú nhận rằng đã lấy cảm hứng từ IS và chuẩn bị gia nhập IS chi nhánh Afghanistan. Kẻ này đã bị kết án 20 năm tù giam hồi tháng 4 vừa qua.
Rakhmat Akilov – 39 tuổi, công dân Uzbekistan, kẻ đã lái xe tải đâm vào khách bộ hành ở Stockholm (Thụy Điển) năm 2017 – cũng có liên hệ với IS nhánh Afghanistan. “Trong quá trình thẩm vấn, kẻ này nói rằng: “Chỉ huy của tôi ở Afghanistan đã ra chỉ thị cho tôi hành động”” – vị quan chức tình báo cho hay.
Ở Afghanistan, tổ chức IS đang ra sức chiêu mộ binh sỹ ở các trường ĐH, nơi mà chúng có thể tìm thấy nhiều sinh viên ngành kỹ sư để chuyển sang nước ngoài, sử dụng mạng xã hội và giúp chúng lên kế hoạch tổ chức những vụ tấn công tinh vi.
Chiến thuật man rợ của tổ chức IS đã hiện rõ ngay bên trong Afghanistan trong suốt nhiêu năm qua. Hàng loạt vụ đánh bom do IS thực hiện đã khiến hàng trăm thường dân thuộc nhóm Shi’ite thiệt mạng ở thủ đô Kabul và nhiều nơi khác. Những thường dân bỏ chạy và bị IS bắt giữ thì kể lại về ách cai trị kinh hoàng mà họ từng hứng chịu, không giống như ở Syria và Iraq.
Farmanullah Shirzad từng bỏ làng mình ở Nangarhar vào hồi cuối tháng 4, khi IS quét qua khu vực này. “Tôi quá sợ hãi đến nỗi không dám ở lại” – Shirzad nói – “Khi IS chiếm được một ngôi làng, chúng giết hại người dân, không tha cả trẻ nhỏ. Chúng đi vào từng ngôi nhà và bắt bớ phụ nữ”.
