Từ kinh nghiệm thế giới đến thực tiễn Việt Nam
Việt Nam đang theo đuổi một mục tiêu mang tính bước ngoặt: miễn viện phí cho toàn dân trong giai đoạn 2030–2035. Đây là cam kết lớn về an sinh, thể hiện định hướng “không ai bị bỏ lại phía sau” trong chăm sóc sức khỏe (CSSK).
Tuy nhiên, theo TS Angela Pratt - Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam - để biến chủ trương thành hiện thực, cần có chiến lược tổng thể, đồng bộ và lâu dài.
“Chúng tôi hoàn toàn ủng hộ chủ trương của Chính phủ Việt Nam. Đây là minh chứng cho một tầm nhìn y tế dài hạn, khẳng định quyết tâm của Nhà nước trong việc xây dựng một Việt Nam khỏe mạnh và hạnh phúc hơn,” bà Angela Pratt khẳng định.
Theo bà, việc triển khai miễn phí dịch vụ y tế sẽ giúp Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu bao phủ CSSK toàn dân – một trụ cột trong hệ thống y tế bền vững. Quan trọng hơn, chính sách này sẽ giúp người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế, được tiếp cận dịch vụ y tế phù hợp, chất lượng, mà không lo chi phí là rào cản.
WHO cho rằng Việt Nam có thể tham khảo kinh nghiệm từ nhiều nước đang hướng tới y tế miễn phí, như Thái Lan, Sri Lanka hay Rwanda – những nước có thu nhập trung bình nhưng có độ bao phủ y tế ấn tượng nhờ cải cách tài chính và hệ thống y tế cộng đồng.
Còn tại Việt Nam, hệ thống bảo hiểm y tế (BHYT) đã bao phủ hơn 92% dân số (gần 92 triệu người). Nhiều nơi như Thái Bình, Phú Thọ, Lào Cai, đã đạt độ bao phủ trên 98%. Tuy nhiên, theo thống kê của Bộ Y tế, chi phí “tiền túi” của người dân vẫn ở mức cao – khoảng 39% tổng chi y tế năm 2023, trong khi khuyến nghị của WHO là dưới 20%.
TS Angela Pratt lưu ý khi ngân sách công cho y tế tăng lên, việc chi trả trực tiếp từ người dân cần được giới hạn ở mức đồng chi trả hợp lý. Ngoài ra, cần có quy định rõ ràng đối với các khoản dịch vụ ngoài chuyên môn y tế như phòng bệnh yêu cầu, bữa ăn, tiện ích...
Một yếu tố khác mang tính chiến lược là cách tổ chức hệ thống y tế. WHO đề xuất mô hình CSSK ban đầu phải được đặt ở trung tâm. Theo Bộ Y tế, 70% người dân hiện vẫn có xu hướng vượt tuyến, khám chữa bệnh tại bệnh viện tỉnh hoặc trung ương, dù có thể được điều trị hiệu quả tại tuyến xã, phường nếu được đầu tư đúng mức.
“Chúng tôi luôn nhấn mạnh vai trò của CSSK ban đầu. Một hệ thống CSSK ban đầu mạnh có thể đáp ứng tới 90% nhu cầu y tế, giúp giảm gánh nặng cho các bệnh viện tuyến trên và tiết kiệm chi phí cho cả người bệnh lẫn Quỹ BHYT,” bà Angela nói.
Nguồn tài chính và nhân lực – hai trụ cột cần đầu tư
Theo ước tính từ Bộ Tài chính và WHO, hiện ngân sách công cho y tế của Việt Nam chỉ khoảng 2,9% GDP. Nếu nâng lên mức 4% trong vòng 5 năm tới, và đạt 5% trong 10 năm tới, Việt Nam có thể giảm tỷ lệ chi tiền túi của người dân xuống dưới 20%, tiến tới mục tiêu miễn phí dịch vụ y tế cơ bản.
Tuy nhiên, bà Angela Pratt cảnh báo rằng việc tăng chi ngân sách y tế sẽ không đủ nếu không đi kèm với đổi mới cách thức vận hành hệ thống y tế. Trong đó, cần kiểm soát giá dịch vụ, chống lạm dụng kỹ thuật cao không cần thiết, tăng cường giám sát và nâng cao chất lượng khám, chữa bệnh tuyến cơ sở.
Về nhân lực, năm 2023, cả nước có khoảng 514.000 nhân viên y tế, trong đó gần 100.000 bác sĩ. Tỷ lệ bác sĩ trên 10.000 dân là khoảng 11 người – tương đương với nhiều nước cùng trình độ phát triển. Tuy nhiên, phân bổ nhân lực không đều, tình trạng quá tải và thu nhập thấp khiến nhiều bác sĩ rời khu vực công hoặc ra nước ngoài.
“Việt Nam có đội ngũ nhân lực y tế rất đáng tự hào. Nhưng để họ đồng hành lâu dài với hệ thống y tế công, cần có cơ chế đãi ngộ thỏa đáng, minh bạch và gắn với hiệu quả công việc. Một hệ thống trả công phù hợp sẽ khuyến khích y đức, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ” - TS Angela Pratt chia sẻ.
Gần đây, nhiều địa phương đã đề xuất cơ chế cải cách thu nhập cho cán bộ y tế tuyến cơ sở. TP.HCM đang xây dựng đề án hỗ trợ thêm phụ cấp cho trạm y tế phường, xã; Hà Nội đề xuất tăng hỗ trợ trực tiếp cho nhân viên y tế cộng đồng trong khu vực khó khăn.
Theo WHO, việc hiện thực hóa chính sách miễn viện phí không đơn giản, mà đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng về thể chế, nguồn lực tài chính và cả quyết tâm chính trị cao.
“Trong đó, vai trò của các cơ quan giữ ngân sách, quỹ BHYT, hệ thống bệnh viện và người dân đều phải được xác định và phối hợp chặt chẽ. WHO cam kết sẽ tiếp tục đồng hành và hỗ trợ kỹ thuật cho Việt Nam trong hành trình tiến tới miễn phí chăm sóc sức khỏe cho toàn dân”, TS. Angela Pratt khẳng định.
